Sommige rivierkribben zijn zo’n 2500 jaar ouder dan de vorige recordhouder. Het betekent dat de wortels van deze techniek, die nu over de hele wereld wordt gebruikt, veel dieper liggen dan eerder gedacht.
In Nederland weten wij er wel raad mee: water. Al eeuwenlang weten we hoe we ons tegen water moeten beschermen. En hoe we het in ons voordeel kunnen gebruiken. Dat wist men in het oude Nubië zo’n 3000 jaar geleden trouwens ook al, zo blijkt uit een nieuwe studie. Want onderzoekers zijn in de rivier de Nijl op tal van ‘gestapelde stenen’ gestuit, waarvan sommige de oudste rivierkribben ter wereld blijken te zijn.
Oudste ter wereld
Met behulp van satellietbeelden, drones, en historische bronnen hebben onderzoekers bijna 1300 millennia-oude rivierkribben langs de Nijl in Egypte en Soedan aan het licht gebracht. Honderden van deze kribben zijn nu ondergedompeld in de Hoge Aswandam, terwijl vele andere in oude kanalen droog zijn komen te liggen, voornamelijk als gevolg van klimaatveranderingen in vervlogen tijden.
Na datering hebben de onderzoekers vastgesteld dat sommige van de ontdekte constructies meer dan 3000 jaar geleden zijn gebouwd. Daarmee zijn ze maar liefst 2500 jaar ouder dan de vorige oudste bekende exemplaren, zoals die langs de Gele Rivier in China. “Dat is heel interessant,” vertelt onderzoeker Matthew Dalton tegen Scientias.nl. “Dit betekent dat de wortels van deze techniek, die nu over de hele wereld wordt gebruikt, veel dieper liggen dan eerder gedacht.”
Rivierkribben
Wat je je precies bij deze rivierkribben moet voorstellen? “Het gaat om een uitgebreid netwerk van stenen muren langs de rivier de Nijl,” legt Dalton desgevraagd uit. “Deze stenen muren staan bekend als rivierkribben en waren lange, rechte constructies. Ze zijn gebouwd langs de oevers van de rivier en ook in de rivier zelf. De meeste werden gebruikt om vruchtbaar slib op te vangen tijdens de jaarlijkse overstromingen van de Nijl. Door dit te doen, creëerden mensen drooggelegd land waar gewassen konden worden verbouwd zonder dat er extra irrigatie nodig was.”
“Sommige grotere muren waren tevens belangrijk voor het navigeren van boten op het moment dat het rivierpeil laag was, namelijk door de stroming te concentreren en diepere kanalen te creëren,” vervolgt Dalton. “Tegenwoordig worden er over de hele wereld enorme rivierkribben gebouwd, ook in Nederland – de Waal is daar een goed voorbeeld van.”
In de grote rivieren van Nederland bevinden zich duizenden kribben: de dammen in de rivier die loodrecht op de stroming staan, aldus Rijkswaterstaat. Ze zijn van enorm belang, omdat ze de rivier op een goede breedte houden waardoor water, ijs en sediment bij hoogwater gemakkelijk afstromen. Bij laagwater zorgen kribben dat rivierwaterstanden niet wegzakken en dat diepte behouden blijft. Daardoor blijft de rivier veilig bij hoogwater, bevaarbaar bij laagwater en verdroogt riviernatuur minder snel. Kortom, de kribben zijn bedoeld om de rivier in de tang te houden. De stroming remt erdoor af, zodat er minder schade aan de oevers optreedt. Langs de Waal, Nederrijn, Lek en IJssel liggen honderden kribben.
De belangrijkste reden voor de bouw van de kribben, was om de natuurlijke hulpbronnen van de rivier de Nijl goed te benutten. “Door de jaarlijkse overstroming van de Nijl werden voedselrijke sedimenten afgezet, die essentieel waren voor de landbouw,” vertelt Dalton. “Door muren te laten verrijzen, kon er meer voedsel verbouwd worden.”
Grote muren
Maar het team ontdekte ook veel grote muren; sommige waren zelfs vijf meter dik en maar liefst 200 meter lang. En die dienden een ander belangrijk doel. Zo zouden deze de rivierstroom hebben veranderd en de doortocht van boten langs verraderlijke stroomversnellingen hebben vergemakkelijkt. “Deze grote muren maakten het waarschijnlijk gemakkelijker om de Nijl te bevaren en de afstand tussen Egypte en Nubië af te leggen,” vermoedt Dalton. “De rivierkribben verbonden de oude Egyptenaren en Nubiërs met elkaar. De boten vervoerden onder andere graan en goud, maar ook mensen – en soms zelfs hele legers.”
Bekend
Hoewel onderzoekers de millennia-oude constructies nu in een nieuw daglicht hebben gezet, was het bestaan ervan al wel bekend. “Lokale mensen in Nubië hebben er altijd van geweten,” merkt Dalton op. “Sommige boeren herinneren zich zelfs nog dat hun vaders en grootvaders ze in de jaren zeventig bouwden. Maar toen we er met behulp van satellietbeelden, oude luchtfoto’s, kaarten en dagboeken van reizigers beter naar gingen zoeken, realiseerden we ons met enthousiasme hoe wijdverspreid ze zijn – zelfs op zo’n 1000 kilometer afstand van de rivier de Nijl kwamen we ze nog tegen.”
Nog ouder
Volgens de onderzoekers speelden de oude rivierkribben een cruciale rol in oude beschavingen, doordat ze gemeenschappen in staat stelden voedsel te verbouwen en te gedijen in uitdagende landschappen. Maar dat niet alleen. “Deze oude bouwwerken laten zien dat men al lang geleden en gedurende zeer lange perioden grootschalige landschapsprojecten uitvoerden,” zegt Dalton. “In dit geval gedurende minstens 3000 jaar. Maar we vermoeden dat de techniek nóg ouder is dan dat. Slib zit gevangen achter natuurlijke, rotsachtige uitlopers op de Nijl. En het zou me niets verbazen als mensen dit zouden hebben opgemerkt en hier al zo’n 6000 jaar geleden, toen men graan begon te verbouwen op het land langs de rivier, al iets op verzonnen. We zullen dan ook meer onderzoek moeten doen om precies te achterhalen wanneer men de eerste kribben in de Nijlvallei bouwden.”
Al met al belicht de studie de interessante landbouwpraktijken van vroege gemeenschappen – en hun vermogen om technieken te verzinnen om de Nijl in hun voordeel te gebruiken. Nederlanders zijn dus zeker niet de enigen die dat kunnen. “De studie verschaft meer inzicht in de oude beschavingen van Nubië en Egypte,” zegt Dalton. “En dan met name in hun vermogen om innovatieve waterwerken te bouwen.”
