Michelangelo verborg in de gezichten en kleding van de figuren in de Sixtijnse kapel geheime anatomische schetsen. Dat beweren wetenschappers. De kunstenaar zou daarmee in code hebben willen refereren aan de botsing tussen de kerk en de wetenschap.
Eén ding staat vast: Michelangelo kon het in ieder geval wel doen. Hij had als kunstenaar verschillende anatomische lessen gehad en diverse lichamen ontleed. Hij wist dus hoe het lichaam in elkaar zat. Die kennis zou hij bij het schilderen van de Sixtijnse kapel – tussen 1508 en 1512 – in praktijk hebben gebracht.
Kin van God
Volgens de neurologen Ian Suk en Rafael Tamargo bevindt zich in de afbeelding Scheiding van licht en donker een schets van de hersenen. Deze zou in de kin en nek van God verborgen zijn. Dat er iets niet klopt aan de kin en nek staat al langer vast. Historici dachten lang dat de vreemde vorm van de lichaamsdelen te maken hadden met een opgezette schildklier.
Correct
“Verbazingwekkend,” zo noemen Suk en Tamargo de vondst in het wetenschappelijk blad Neurosurgery. “Door Michelangelo’s schets te volgen, kan men in Gods nek en baard een anatomisch geheel correcte afbeelding van het brein vinden.”
Kennis
“We denken dat Michelangelo – een diepgelovige man en een ervaren anatoom – de betekenis van dit paneel wilde uitbreiden en misschien zijn anatomische vaardigheid wilde vastleggen.” De kerk was namelijk fel tegen de secties die wetenschappers en kunstenaars uitvoerden en ook van de anatomische kennis moest het religieuze orgaan weinig hebben. Wellicht wilde Michelangelo zijn kennis daarom juist in de kerk etaleren.
Ketterij
Een andere mogelijkheid is dat Michelangelo met de ingewikkelde anatomie van de mens wilde verwijzen naar de wijsheid van God. Of misschien wilde hij de intelligentie van de gewone mens benadrukken. Hij geloofde namelijk dat de gewone mens intelligent genoeg was om zelf tot God te bidden; de kerk hoefde daar volgens hem niet tussen te gaan zitten. Die gedachte stond de kerk natuurlijk niet aan. De geestelijken bestempelden dergelijke ideeën als ketterij. Dat de afbeelding zich precies boven het altaar bevindt, maakt het alleen maar erger.
Oogzenuw
Het brein is niet de enige vondst van de twee wetenschappers. In de karmozijnkleurige kleding van God zou een wervelkolom zijn geschetst. En de vreemde Y-vormige vouw bij zijn middel zou een oogzenuw zijn (zie hieronder). Michelangelo’s tijdsgenoot Leonardo da Vinci had twintig jaar eerder een gedetailleerd onderzoek naar de oogzenuw gedaan en Michelangelo heeft dat wellicht gelezen en bestudeerd.
Maniertje
Als de wetenschappers gelijk hebben, komt een einde aan een zeer oud vraagstuk: de lichtval in het paneel. Het grootste deel van de schildering wordt vanuit de linker onderhoek belicht, maar de nek wordt meer vanuit rechts belicht waardoor andere schaduwen ontstaan. Volgens Suk en Tamargo is dat geen foutje van Michelangelo, maar een maniertje om de verborgen schetsen beter tot hun recht te laten komen.
Nog meer geheimen
Het is niet voor het eerst dat wetenschappers een geheime boodschap in de Sixtijnse kapel aantreffen. In 1990 publiceerde Frank Meshberger een onderzoek waarin hij stelde dat een schets van een dwarsdoorsnede van het menselijk brein zich in het paneel De schepping van Adam bevond.
Of de kerk het geweten heeft? Waarschijnlijk niet. De relatie tussen Michelangelo en de geestelijken is overigens nooit meer goed gekomen; Michelangelo en paus Julius II kregen een meningsverschil over het salaris van Michelangelo en de kunstenaar stak zijn walging ten opzichte van de ijdelheid van de kerk niet onder stoelen of banken.
De afbeeldingen zijn afkomstig uit het oorspronkelijke artikel van Suk en Tamargo.