Geen wilde haardos en witte huid: ijsmummie Ötzi blijkt kalend en donker

Duizenden jaren lang lag Ötzi ingevroren in het ijs van de Ötztaler Alpen op de grens van Oostenrijk en Italië. De raadselachtige mummie werd in 1991 gevonden door twee bergwandelaars en is sindsdien onderwerp van onderzoek. Nu blijkt dat hij er heel anders uitzag dan gedacht. 

De Tiroler ijsman leefde in de Kopertijd, zo’n 5100 jaar geleden, en was jager-verzamelaar. Wat hem zo bijzonder maakt, is dat zijn lichaam zo goed bewaard is gebleven in het ijs. Daardoor is er relatief veel over hem bekend. Waarschijnlijk was hij zo’n 45 jaar toen hij aan zijn einde kwam, wat vrij oud is voor die tijd. Hij had een tenger postuur en woog ongeveer 50 kilo. De ijsman had een aantal spullen bij zich, waaruit afgeleid kan worden dat hij een zekere status had. Uit de inhoud van zijn organen blijkt dat hij zo’n acht uur voor zijn dood edelhertenvlees heeft gegeten met eenkoorn, een tarwesoort. Zijn kleding – die net als het lichaam van Ötzi zelf goed bewaard is gebleven – bleek bovendien gemaakt te zijn van de vachten van zeker vijf verschillende soorten dieren: van bruine beren tot geiten.

De dood van Ötzi
Ook zijn we gaandeweg steeds meer te weten gekomen over de gezondheid van de ijsman. Onderzoek heeft aangetoond dat hij galstenen had en aan aderverkalking leed. Ook droeg hij een bacterie bij zich die gezondheidsproblemen, zoals een maagzweer kan veroorzaken. Onduidelijk is echter of Ötzi ook echt last had van de bacterie. Maar hoe is hij dan wel overleden?

In eerste instantie dachten onderzoekers dat Ötzi door een val in de bergen om het leven kwam. Tot ze een stukje pijl in zijn schouder terugvonden en een diepe snee boven het oog van Ötzi ontdekten. Inmiddels zijn onderzoekers het er wel over eens: de ijsman is vermoord. Uit verschillende studies blijkt dat hij niet lang nadat hij deze verwondingen opliep, is gestorven. Waarschijnlijk vluchtte hij voor zijn belagers, want hij werd gevonden met al zijn bezittingen, waaronder een kostbare koperen bijl.

Geen blonde, wapperende manen
In 2012 is zijn genenpakket al stevig onderzocht. Toen concludeerden wetenschappers dat Ötzi een wilde haardos had en een witte huid, maar nieuw DNA-onderzoek komt met een totaal ander beeld. Ötzi was in werkelijkheid kalend en had kort zwart haar. Ook was zijn huidskleur hoogstwaarschijnlijk een stuk donkerder dan gedacht, schrijven Duitse, Zwitserse en Italiaanse wetenschappers.

The Tyrolean Iceman is known as one of the oldest human glacier mummies CREDIT Südtiroler Archäologiemuseum EURAC Marco Samadelli-Gregor Staschitz
Ötzi. Afbeelding: Südtiroler Archäologiemuseum EURAC Marco Samadelli-Gregor Staschitz

De mummie was kaal en had een donkere huidskleur toen hij werd gevonden in 1991, maar men dacht aanvankelijk dat dit kwam doordat zijn huid onder het ijs gebruind was. Elf jaar geleden is het DNA-monster dat is gebruikt waarschijnlijk besmet geraakt met het DNA van een of meer andere mensen. Deze fout is door de nieuwste DNA-extractiemethode voorkomen. “We hebben fenotypische kenmerken zoals een hoge huidpigmentatie, donkere ogen en mannelijke kaalheid gevonden tijdens het analyseren van het genoom. Dit staat in schril contrast met voorgaande reconstructies, waarbij een witte, harige man met lichtgekleurde ogen werd afgebeeld”, zegt onderzoeker Johannes Krause van het Duitse Max Planck Instituut. “De mummie zelf is trouwens kaal en heeft een donkere huidskleur.”

Geïsoleerde Alpenpopulatie
Uit de nieuwe DNA-analyse volgt verder dat de Ötzi erg nauw verwant is aan vroege Anatolische boeren, veel meer dan aan andere Europeanen uit die tijd. Het lijkt er dus sterk op dat Ötzi deel uitmaakte van een vrij geïsoleerde Alpenpopulatie die zich niet of nauwelijks voortplantte met andere jager-verzamelaargroepen. Eerder werd nog gedacht dat Ötzi veel genetische verwantschap had met de moderne Sardijnen, maar daar kan nu een streep doorheen. “Het verrassendste was nog wel dat we verschillende genen vonden die te maken hebben met mannelijke kaalheid en hoge huidpigmentatie. Dit past perfect bij de donkere huid en de kale staat van de hoofdhuid van de mummie, toen hij onder het ijs werd gevonden”, zegt onderzoeker Albert Zink.

Vooroordeel
Ötzi lijkt dus eigenlijk nog veel beter bewaard gebleven dan gedacht. “Het is fascinerend hoe de reconstructie van het uiterlijk van Ötzi is gekleurd door de vooroordelen die wij als wetenschappers hebben van mensen uit het Stenen Tijdperk die in Europa leefden”, stelt Krause. Maar liefst 92 procent van het nieuw geteste genenpakket van de ijsmummie bleek gelinkt aan Anatolische boeren, die in het hedendaagse Turkije leefden. Uit deze vondst blijkt eens te meer hoe indrukwekkend de migratiegeschiedenis van de vroege Europeanen is. Ook is uit het onderzoek duidelijk geworden dat de Alpen een genetische barrière vormden, waardoor de groep mensen waar Ötzi deel van uitmaakte nauwelijks genen kon uitwisselen met mensen ten noorden en westen van de Alpen.

Bronmateriaal

"High coverage genome of the Tyrolean Iceman reveals unusually high Anatolian Farmer ancestry" - Cell Genomics
Afbeelding bovenaan dit artikel: OetziTheIceman

Fout gevonden?

Interessant voor jou

Voor jou geselecteerd