Blijkbaar begrijpen we de gebaren die mensapen gebruiken – ondanks dat we ze zelf niet langer benutten – nog steeds.
Jaren geleden ontdekten onderzoekers dat mensapen – zoals chimpansees en bonobo’s – gebaren gebruiken om met elkaar te communiceren. En inmiddels zijn ons – dankzij vervolgonderzoek – zo’n 80 van deze gebaren (en hun betekenis) bekend. Veel van deze gebaren worden door meerdere soorten mensapen te worden gebruikt. Ondertussen lijken mensen – die officieel ook tot de mensapen behoren – niet langer middels deze gebaren te communiceren. Maar, zo wijst nieuw onderzoek verschenen in het blad PLOS Biology nu uit, we begrijpen de gebaren nog wel.
Het onderzoek
Onderzoekers trekken die conclusie nadat ze meer dan 5500 mensen 20 korte videos lieten zien waarin de tien gebaren die het meest door chimpansees en de eveneens nauw aan mensen verwante bonobo’s terugkwamen. Aan de proefpersonen werd vervolgens vier mogelijke betekenissen van deze gebaren voorgelegd, waarbij de proefpersonen gevraagd werd de juiste te selecteren. Het onderzoek wijst uit dat de proefpersonen er in meer dan 50 procent van de gevallen in slaagden de juiste betekenis te selecteren.
“Het was geen grote verrassing dat mensen de gebaren begrepen, omdat we weten dat alle andere soorten mensapen deze gebaren gebruiken,” aldus onderzoeker Kirsty Graham. “Dus we verwachtten dat het een gedeelde vaardigheid zou zijn. Maar proefpersonen zagen wel alleen de gebaren, dus niet wat er daarvoor en daarna gebeurde. En ik vond het wel een beetje verrassend om te zien dat het gebaar alleen – dus zonder context – al genoeg was voor mensen om de gebaren te begrijpen.”
Eén van de gebaren die mensen met name heel goed begrepen, was het gebaar waarbij de apen over de mond veegden. “Dat betekent ‘geef me dat voedsel’,” vertelt Graham. Een ander gebaar dat mensen vaak wel begrepen was wanneer de chimpansees of bonobo’s een krabbende beweging maakten, waarmee ze hun soortgenoten uitnodigden hun vacht te verzorgen. Benieuwd of jij de communicatie van chimpansees en bonobo’s kunt ontcijferen? De wetenschappers hebben een quiz gemaakt waarin je – net als de proefpersonen – gebaren te zien krijgt en kunt kiezen uit vier mogelijke betekenissen. Je kunt de quiz hier vinden!
Geërfd communicatiesysteem
Dat mensen zo goed in staat zijn om de gebaren van mensapen te begrijpen, hint er volgens de onderzoekers op dat we hier te maken hebben met een heel oude ‘gebarenvocabulaire’ die alle mensapen – waaronder ook wij mensen – delen. “Er is een grote overlap tussen gebaren die bonobo’s, chimpansees, gorilla’s en orang-oetans gebruiken,” stelt Graham. En recent onderzoek heeft uitgewezen dat ook jonge kinderen soms sommige van deze gebaren gebruiken. “En nu weten we dus dat volwassen mensen die gebaren begrijpen. Het zou wel heel toevallig zijn als we allemaal – onafhankelijk van elkaar – dezelfde gebaren leren. Het lijkt daarom waarschijnlijker dat er sprake is van een aangeboren communicatiesysteem. Onbekend is echter of de gebaren zelf aangeboren zijn of dat de bredere vaardigheid om die betekenisvolle lichaamsbewegingen te produceren en begrijpen aangeboren is.”
Mensachtigen gebaarden alvorens te praten
Vervolgonderzoek moet dat uitwijzen. Maar voor nu lijkt er op basis van de reeds vergaarde informatie al wel een interessante conclusie te kunnen worden getrokken met betrekking tot onze eigen evolutionaire geschiedenis. “We kunnen er nu vrij zeker van zijn dat onze mensachtige voorouders begonnen met het vermogen om te gebaren – zoals andere mensapen dat doen – en dat de evolutie van menselijke gebaren en taal mogelijk op die vaardigheden gestoeld is.”
Graham en collega’s zijn voorlopig nog niet uitgekeken op de gebaren van onze nauwe verwanten. Zo hopen ze binnenkort uit te gaan zoeken of we ook de gebaren van gorilla’s en orang-oetans begrijpen. “Maar we onderzoeken ook of mensen de gebaren begrijpen als ze met zo min mogelijk context gepaard gaan,” vertelt Graham. “Zo hebben we een experiment gedaan waarin Cat (co-auteur Catherine Hobaiter, red.) in een neutrale ruimte zit en de gebaren maakt, zodat mensen niet weten dat het om de gebaren van chimpansees gaat. Zo krijgen we een beter beeld van hoeveel informatie er in de gebaren zelf zit opgeslagen, versus de informatie die we uit de context halen.”
