Je denkt: we wonen in een stabiel land met een fijne samenleving. En dat blijft zo, mits we de klimaatverandering onder controle krijgen. Maar de geschiedenis leert ons dat het meestal anders gaat. Volgens een nieuwe studie neemt de veerkracht van het politieke systeem in een land af met de jaren.
De politieke structuur en de maatschappij zelf worden, net als mensen, fragieler als ze ouder worden. Dat blijkt uit een analyse van honderden vroegere samenlevingen. Het is voor het eerst dat er hard bewijs geleverd wordt voor de theorie dat vrijwel elke maatschappij langzaam zwakker wordt. Het grootste risico op instorting is er in de eerste twee eeuwen nadat ze zijn ontstaan. Dat kan komen door ad hoc gebeurtenissen, zoals oorlog, aardbevingen of droogte, maar meestal gaat het traag. Denk aan de achteruitgang van het milieu en groeiende economische ongelijkheid, factoren die ook in deze tijd voor veel problemen zorgen.
Ondergang van oude beschavingen
Het is volgens professor Tim Kohler van de Washington State University belangrijk om de interne processen te begrijpen die bijdragen aan de afbraak van staten. “We zijn geneigd om ons te richten op externe factoren, zoals droogte of natuurrampen. Ja, die spelen ook een rol, maar vaak zijn dit enkel triggers die gevolgen hebben of niet, afhankelijk van de interne dynamiek van een samenleving”, legt Kohler uit.
Dat is interessant, omdat het nog altijd een raadsel is hoe grote beschavingen tot bloei komen en weer ineenstorten. In deze studie keken onderzoekers daarnaar vanuit een nieuw perspectief, namelijk door de levensduur van 324 pre-moderne staten te onderzoeken, die in de afgelopen vijfduizend jaar hebben bestaan.
Net mensen
“Deze benadering wordt normaal gesproken gebruikt om het risico op overlijden bij ouder wordende mensen te onderzoeken, maar niemand kwam op het idee om zo naar samenlevingen te kijken”, zegt hoofdonderzoeker professor Marten Scheffer van Wageningen University & Research.
Bij mensen verdubbelt de kans op overlijden grofweg elke zes tot zeven jaar na de kindertijd. Aangezien het een exponentieel proces is, halen maar weinig mensen de 100. Voor samenlevingen en staten werkt dat anders. Hun kans op instorting stijgt snel in de eerste twee eeuwen, maar neemt dan af, waardoor sommigen het veel langer volhouden dan gebruikelijk. De onderzoekers vonden over de hele wereld hetzelfde patroon, van pre-moderne samenlevingen in Europa tot de vroege beschavingen in Amerika en de Chinese dynastieën.
De oude Chinezen
“Oude Chinese dynastieën hebben in de afgelopen twee millennia een bovengrens wat hun levensduur betreft van rond de driehonderd jaar. Er zijn talloze verklaringen voor deze schoolboekenkennis in China, maar er is geen consensus over”, zegt onderzoeker Chi Xu van de Nanjing University in China. “Misschien ligt het antwoord in het wereldwijde patroon van menselijke beschavingen. Wat in het oude China is gebeurd is een perfect voorbeeld van het feit dat alle menselijke samenlevingen verouderen en kwetsbaar worden.”
Risico’s in deze tijd
De meeste maatschappijen zien er tegenwoordig heel anders uit dan in de tijd waarnaar de wetenschappers onderzoek deden. Desalniettemin moeten we waakzaam zijn. Volgens Scheffer moeten mensen niet denken dat de moderne samenleving immuun is voor de oorzaken waardoor staten al duizenden jaren ten onder gaan. “Mechanismen die vroegere samenlevingen destabiliseerden blijven relevant in deze tijd”, aldus de onderzoeker. “Ongelijkheid en schaarste, verergerd door extreme klimaatomstandigheden, kunnen nog steeds leiden tot onvrede en geweld.”
De huidige bedreigingen voor de wereld maken deze bevindingen juist erg relevant, stelt ook onderzoeker Tim Lenton van de University of Exeter. “Nu onze samenleving in een eigen klimaatcrisis terechtkomt, vergroot het bewijs dat ze minder veerkrachtig wordt alleen maar de systemische en existentiële risico’s waarmee we worden geconfronteerd. Maar er is een sprankje hoop, omdat sommige samenlevingen in het verleden crises wisten te doorstaan en veel langer bleven voortbestaan. Maar ze moesten zichzelf ondertussen wel opnieuw uitvinden.”
