Fossiel van de oudste bekende moderne vogel ontdekt op Antarctica

De 69 miljoen jaar oude schedel biedt wetenschappers een schat aan informatie, waarmee ze de onderlinge relaties tussen vogelsoorten kunnen ontrafelen en nieuwe inzichten krijgen in de vogeldiversificatie tijdens de massale uitsterving aan het einde van het Krijt.

Onderzoekers hebben op het zuidelijkste puntje van de aarde een bijzondere ontdekking gedaan. Hier hebben ze namelijk het fossiel opgegraven van de oudste bekende moderne vogel, een vroege voorouder van eenden en ganzen die op Antarctica leefde terwijl de Tyrannosaurus rex Noord-Amerika domineerde.

69 miljoen jaar oud
Het fossiel, een bijna volledige schedel van 69 miljoen jaar oud, behoort tot de uitgestorven vogel Vegavis iaai en werd opgegraven tijdens een expeditie in 2011. Deze schedel vertoont een lange, puntige snavel en een hersenvorm die uniek is voor alle eerder ontdekte vogels uit het Mesozoïcum. Deze kenmerken plaatsen Vegavis in de groep van moderne vogels. Het is daarmee het oudste bewijs van een succesvolle evolutionaire ontwikkeling die zich wereldwijd heeft verspreid.

De digitale reconstructie is van de 69 miljoen jaar oude vogel Vegavis iaai. Afbeelding: Joseph Groenke (Ohio University) and Christopher Torres (University of the Pacific), 2025

Vragen beantwoorden
De ontdekking komt voor veel onderzoekers als een welkome verrassing. “Er zijn maar weinig vogels die zoveel stof doen opwaaien onder paleontologen als Vegavis”, zegt hoofdauteur Christopher Torres, professor aan de University of the Pacific. “Dit nieuwe fossiel zal veel van die vragen eindelijk beantwoorden, met als belangrijkste: waar precies staat Vegavis in de vogelboom van het leven?”

Vegavis
Vegavis werd twintig jaar geleden voor het eerst beschreven door studieco-auteur Julia Clarke en haar collega’s. Toen werd het gepresenteerd als een vroege verwant van de moderne vogels, binnen de tak van watervogels. Maar moderne vogels komen voor het einde van het Krijt zelden voor, en recentere studies hebben twijfels geuit over de positie van Vegavis. Het nieuwe exemplaar dat in deze studie wordt beschreven, heeft echter iets wat alle eerdere fossielen van deze vogel niet hadden: een bijna volledige schedel.

Schedel
Deze nieuwe schedel neemt de twijfels weg doordat hij kenmerken vertoont – zoals de eerder genoemde vorm van de hersenen en snavelbotten – die lijken op die van moderne vogels, met name watervogels. Tegelijkertijd lijkt het erop dat Vegavis waarschijnlijk al technieken gebruikte om onderwater voedsel te vinden, die we vandaag de dag ook bij andere vogelsoorten zien. In tegenstelling tot de meeste watervogels van nu, toont de schedel sporen van krachtige kaakspieren, die handig waren om de waterweerstand te overwinnen bij het duiken om vis te vangen. Deze kenmerken van de schedel passen bij aanwijzingen elders in het skelet, wat erop wijst dat Vegavis zijn voeten gebruikte om zich onder water voort te bewegen tijdens het jagen op vissen en andere prooien. Deze eetstrategie lijkt op die van hedendaagse vogels zoals futen en duikers.

In het Laat-Krijt jaagde de moderne vogel Vegavis iaai op vissen door achtervolgingsduiken te maken in de ondiepe oceaan langs de kust van het Antarctische schiereiland, omringd door ammonieten en plesiosauriërs. Afbeelding: Mark Witton, 2025.

Antarctica
“Dit fossiel laat zien dat Antarctica een schat aan informatie biedt over de vroege stadia van de evolutie van moderne vogels”, zegt onderzoeker Patrick O’Connor. Vogels uit andere delen van de wereld die uit dezelfde tijd stammen, zijn nauwelijks herkenbaar volgens de standaarden van moderne vogels. Bovendien leveren de weinige vindplaatsen die delicate vogel-fossielen bewaren, vaak specimens op die zo incompleet zijn dat ze slechts vage aanwijzingen geven over hun identiteit, zoals Vegavis tot nu toe. “En die enkele plekken met een degelijk fossielenbestand van vogels uit het Laat-Krijt, zoals Madagaskar en Argentinië, tonen een vogelwereld vol vreemde, inmiddels uitgestorven soorten met tanden en lange beenderige staarten, die slechts verre verwanten zijn van de moderne vogels”, merkt O’Connor op. “In de verre uithoeken van het Zuidelijk Halfrond, en vooral op Antarctica, lijkt iets heel anders te zijn gebeurd.”

Toevluchtsoord
Onderzoekers vermoeden dat Antarctica ten tijde van de massa-extinctie 66 miljoen jaar geleden als een veilige haven fungeerde, beschermd door zijn afstand van de chaos die elders op de planeet plaatsvond. Fossielen wijzen op een gematigd klimaat met weelderige vegetatie, wat het mogelijk maakte als broedgebied voor de vroegste leden van de groep die nu eenden en ganzen omvat.

Hoe het Antarctische landmassa echter de moderne ecosystemen in het verre verleden heeft beïnvloed, is een onderwerp waar wetenschappers wereldwijd actief onderzoek naar doen. Antarctica wordt dan ook gezien als een cruciale, nog grotendeels onontgonnen plek voor wetenschappers om meer te leren over het leven tijdens het dino-tijdperk. En ook deze nieuwe ontdekking onderstreept hoe belangrijk Antarctica is voor het ontrafelen van de vroege evolutie van moderne vogels en levert waardevolle inzichten voor verder onderzoek naar de ecologische en evolutionaire geschiedenis van onze planeet.

Bronmateriaal

"Cretaceous fossil from Antarctica reveals earliest modern bird" - Ohio University (via EurekAlert)
Afbeelding bovenaan dit artikel: Mark Witton, 2025

Fout gevonden?

Interessant voor jou

Voor jou geselecteerd