Voor het eerst hebben onderzoekers vastgelegd hoe wilde chimpansees hun jongen leren om gereedschappen te gebruiken.
“Wilde chimpansees zijn uitzonderlijke gereedschap-gebruikers,” stelt onderzoeker Stephanie Musgrave. “Maar er is tot op heden weinig bewijs dat volwassen chimpansees hun jongen leren om met gereedschappen om te gaan.” Een nieuw onderzoek van Musgraven en collega’s brengt daar verandering in.
Samen delen
De onderzoekers hingen videocamera’s op in het natuurlijk leefgebied van de chimpansee en de beelden spreken voor zich. “We ontdekten dat chimpansee-moeders in de Goualougo Triangle (onderdeel van een nationaal park in Kongo, red.) onderwijzen door gereedschappen aan hun nageslacht te geven,” vertelt Musgrave. De chimpansees in kwestie maken van specifieke soorten kruiden een soort kwastjes die ze gebruiken om termieten uit een termietenheuvel te wippen. “Door hun gereedschappen te delen, leren moeders hun nageslacht wat geschikt materiaal is voor het maken van deze gereedschappen.”
Onderwijs
Het is nog niet zo gemakkelijk om vast te stellen dat wilde dieren elkaar onderwijzen. “Omdat je de omvang van de impact die het onderwijs heeft op de onderwijzer en de leerling vast moet stellen,” legt Musgrave uit. “Met behulp van de videobeelden gemaakt nabij termietennesten in het leefgebied van de chimpansees waren we in staat om te observeren en kwantificeren hoe het delen van gereedschappen degenen die de gereedschappen afstonden en degenen die de gereedschappen ontvingen, beïnvloedde.” Moeders die hun gereedschappen weggeven, beperken daarmee het aantal termieten dat ze zelf kunnen pakken. Het nageslacht is enorm gebaat bij het ontvangen van gereedschappen. “Zij krijgen extra gelegenheden om hun handigheid met de gereedschappen te vergroten en termieten te verzamelen. Het is voor het eerst dat dergelijk bewijs – dat aan alle criteria van onderwijzen voldoet – onder wilde apen is aangetroffen.”
Aanpak
Soms bleken moeders meerdere gereedschappen naar een termietennest te brengen en vervolgens die gereedschappen met hun jongen te delen. Maar het kwam ook voor dat moeders maar één ‘kwastje’ hadden en dat in de lengte doormidden braken en een helft aan hun jong gaven.
Hier zie je hoe een volwassen vrouwelijke chimpansee haar eigen gereedschap in de lengte doormidden breekt. De ene helft geeft ze aan haar jong. De andere helft gebruikt ze zelf.
Hier zie je een jonge chimpansee die met een gereedschap termieten uit de heuvel probeert te halen. Het lukt niet erg. Op een gegeven moment geeft de moeder haar gereedschap aan haar jong en past ze het gereedschap van het jong zo aan dat het wel geschikt is om termieten te vangen en gaat zelf met dat gereedschap aan de slag.
In dit filmpje geeft een chimpansee gereedschap af aan een jong en zoekt vervolgens zelf nieuw gereedschap op.
Het onderzoek kan meer inzicht geven in de evolutionaire oorsprong van cultuur en technologie, zo denken de onderzoekers. “En verduidelijken in hoeverre menselijke culturele vaardigheden vergelijkbaar of juist heel anders zijn dan die van onze nauw aan ons verwante, nog levende familieleden,” stelt Musgrave. Ook geeft het meer inzicht in de cognitieve vaardigheden die aan onderwijs geven ten grondslag liggen. Een menselijke onderwijzer moet bijvoorbeeld bekend zijn met de vaardigheden en behoeften van zijn leerling. Bij chimpansees zien we de ‘onderwijzers’ ook anticiperen: ze weten wanneer hun leerling hulp nodig heeft. Tevens bedenken de chimpansees strategieën om het onderwijzen minder belastend te maken (bijvoorbeeld: het in de lengte doormidden breken van een gereedschap).
