Het ‘drieogige monstertje’ – dat wel wat weg heeft van een garnaal – zwierf een half miljard jaar geleden door de zeeën en schijnt in sommige opzichten best te lijken op hedendaagse geleedpotigen.
Onderzoekers hebben in bijna 520 miljoen oude rotsen een eigenaardig wezentje gevonden. Het gaat om een zeedier ter grootte van een garnaal, met drie ogen op zijn kop en een paar angstaanjagende ledematen die hij vermoedelijk gebruikte om op prooien te jagen. De vondst van dit uitgestorven ‘drieogige, gefossiliseerde monstertje’ is bijzonder. Want doordat hij zo goed bewaard is gebleven, kunnen onderzoekers meer leren over de vroege evolutie van geleedpotigen.
Geleedpotigen zijn een groep koudbloedige, ongewervelde dieren met een uitwendig skelet. Insecten, spinnen, duizendpoten en kreeften behoren allemaal tot deze groep. Ze vormen maar liefst 80 procent van alle soorten op aarde en zijn daarmee de grootste stam van het dierenrijk. Ze worden gekenmerkt door gelede ledematen en een hard exoskelet, dat ze om de zoveel tijd verliezen. Dit wordt vervelling genoemd. Hoewel er heel veel verschillende soorten geleedpotigen zijn, gaat het meestal om kleine dieren. Behalve heel vroeger overigens, toen konden ze echt reusachtig worden.
Wetenschappers troffen het opmerkelijke fossiel aan in een gebied rond de Chinese stad Chengjiang, gelegen in het zuiden van China. Overigens is het niet voor het eerst dat hier de overblijfselen van dieren uit vervlogen tijden zijn gevonden. Ondertussen zijn er op deze plek al meer dan 250 soorten uitzonderlijk goed bewaard gebleven fossiele organismen ontdekt, een echte ‘fossiele schatkamer’ dus! De meeste gevonden gefossiliseerde zeedieren bevinden zich, net als het nieuw ontdekte fossiel, in gesteentes die ongeveer een half miljard jaar oud zijn. Dit duidt er dan ook op dat in deze periode steeds meer complexe ecosystemen in oceanen ontstonden.
Kylinxia
Het nieuwe fossiel draagt de wetenschappelijke naam Kylinxia zhangi en blijkt in de verte verwant te zijn aan insecten en schaaldieren. Om het beestje goed te onderzoeken, maakten de onderzoekers gebruik van een CT-scanner. Op die manier slaagden ze erin om zelfs de zachte delen van zijn lichaam – waaronder zijn hoofd – te visualiseren.
Drie ogen
Dankzij de scans komen de onderzoekers tot enkele verbijsterende ontdekkingen. Zo blijkt de fascinerende voorouder van insecten over maar liefst drie ogen te beschikken. “Het is werkelijk verbazingwekkend hoe goed dit fossiele dier bewaard is gebleven,” zegt onderzoeksleider Robert O’Flynn. “Dankzij de CT-scans konden we digitale modellen maken, waardoor we letterlijk in het gezicht konden staren van een dier dat meer dan 500 miljoen jaar geleden leefde.”
Geschiedenis van geleedpotigen
Het diertje onthult enkele verbazingwekkende details die de geschiedenis van geleedpotigen helpen ontcijferen. Hoewel er veel geleedpotigen in het fossielenbestand voorkomen – de meest bekende is ongetwijfeld de trilobiet – weet bij de overgrote meerderheid slechts enkel het harde skelet de tand des tijds te doorstaan. Maar omdat Kylinxia zhangi vrijwel volledig bewaard is gebleven, konden de onderzoekers zelfs de hoeveelheid segmenten van zijn lijf tellen. “Terwijl we het fossiel digitaal ronddraaiden, konden we zien dat zijn kop uit zes segmenten bestaat,” zegt O’Flynn. “Dat is dus net zoveel als bij hedendaagse geleedpotigen.”
Segmenten
Geleedpotigen hebben een uitwendig skelet met daar binnenin de spieren en zachte delen. Om te buigen zijn de lichaamsdelen van geleedpotigen samengesteld uit losse stukjes. Die worden ‘segmenten’ of ‘leden’ genoemd (vandaar de naam geleedpotigen). En nu hebben de onderzoekers dus verbazingwekkend genoeg ontdekt dat de kop van Kylinxia zhangi – een dier dat maar liefst een half miljard jaar geleden door de zeeën zwierf – uit net zoveel segmenten bestaat als die van bijvoorbeeld insecten. Het voorste segment bevat de ogen, het tweede een paar grote, grijpende ledematen en de andere vier segmenten zijn elk uitgerust met nog meer ledematen. “Kylinxia speelt een belangrijke rol in ons begrip van de evolutie van geleedpotigen,” aldus onderzoeker Mark Williams.
Erfenis
Maar dat niet alleen. Kylinxia zhangi verandert namelijk ook de kijk van wetenschappers op de verre geschiedenis. “We dachten altijd dat vroeg vertakkende soorten uit minder segmenten bestonden dan levende soorten,” legt Greg Edgecombe van het Natural History Museum uit. Maar die aanname kan nu dus regelrecht de prullenbak in. “Nu weten we dat levende geleedpotigen minstens 518 miljoen jaar geleden een uit zes segmenten bestaande kop van een voorouder hebben geërfd,” stelt Edgecombe.
De studie onderstreept wederom hoe interessant het fossielengebied Chengjiang is. En wetenschappers zijn nog lang niet klaar. Want wie weet wat voor verrassende fossielen er de komende tijd nog meer zullen opduiken.
