Niet de carnivoren, maar juist herbivoren worden het meest met uitsterven bedreigd.
Vaak wordt gedacht dat voornamelijk roofdieren het grootste risico lopen om uit te sterven. Ook jij denkt waarschijnlijk eerder aan dieren zoals leeuwen en ijsberen dan aan bijvoorbeeld de olifant. Maar niets blijkt minder waar. In een nieuwe studie besloten onderzoekers uit te zoeken van welke dieren we – als we nietsdoen – het eerste afscheid zullen moeten nemen. En met name grote planteneters komen er bekaaid van af.
Voeding
Gewapend met gegevens over de voeding van meer dan 24.500 zoogdieren, vogels en reptielen gingen de onderzoekers op zoek naar het antwoord op een prangende vraag: lopen planteneters, vleeseters, of omnivoren het grootste risico op uitsterven? Volgens onderzoeker Trisha Atwood een hele belangrijke vraag. “De rol van een soort in zijn ecosysteem is nauw verbonden met wat hij eet,” legt ze aan Scientias.nl uit. “En één van de eerste uitdagingen bij het aanpakken van het verlies van soorten is het thuisbrengen van de kenmerken die met uitsterven worden geassocieerd. Onze studie toont aan dat voeding een belangrijke eigenschap is die op de een of andere manier verband houdt met dat risico.”
Sommige studies claimen dat we momenteel al midden in een volgende massa-extinctie verkeren. Zo staan er ongeveer 500 soorten op het punt uit te sterven. De meest bedreigde soorten leven volgens de studie in tropische en subtropische gebieden die door mensen ernstig zijn aangetast. Deze teloorgang van bedreigde diersoorten kan vervolgens een domino-effect op andere soorten veroorzaken, waarbij het uitsterven van de ene soort het ecosysteem destabiliseert, waardoor andere soorten ook een onzekere toekomst tegemoet gaan. Het uitstervingspercentage ligt mogelijk veel hoger dan gedacht. En de boosdoeners? Dat zijn voornamelijk wij. Door menselijke druk zoals bevolkingsgroei, vernietiging van leefgebieden, de handel in wilde dieren, vervuiling en klimaatverandering worden nu talloze soorten over de hele wereld ernstig bedreigd. Wat we doen om de huidige massa-extinctie in de komende twee decennia aan te pakken, zal het lot van miljoenen soorten bepalen.
De bevindingen zijn echter wellicht anders dan je verwacht. “De resultaten waren ronduit schokkend,” stelt Atwood. Want de onderzoekers ontdekten dat niet carnivoren, maar juist herbivoren het meest kwetsbaar zijn. “Onze zeer beladen relatie met roofzuchtige dieren zoals leeuwen en wolven heeft geleid tot de ongegronde perceptie dat het aantal roofdieren sneller keldert dan welke andere groep dan ook,” zegt ze. Maar dat beeld blijkt dus niet te kloppen. Een verrassende vondst. “We begonnen dit project eveneens met de gedachte dat roofdieren het grootste risico op uitsterven liepen. In de ecologie is er een lang gekoesterde aanname dat roofdieren – om verschillende redenen – het meest kwetsbaar zijn, al is hier nooit grootschalig onderzoek naar gedaan. Wij wilden dus in onze studie die aanname kwantitatief bewijzen. We waren dan ook heel verbaasd toen de gegevens consequent aantoonden dat planteneters, en dus niet de vleeseters, het grootste risico lopen om uit te sterven.”
Grootte
De resultaten tonen dus onomstotelijk aan dat we ons eigenlijk veel meer zorgen moeten maken om planteneters. En dan met name om grote planteneters die meer dan 1000 kilogram wegen en herbivore reptielen, zoals schildpadden. “Laatstgenoemde zullen waarschijnlijk als eerste verdwijnen als we niets doen om ze te redden,” aldus Atwood.
Waarom planteneters het kwetsbaarst zijn, weten de onderzoekers niet precies. “Onze studie suggereert dat lichaamsgrootte een belangrijke eigenschap is die verband houdt het met het uitstervingsrisico,” vertelt Atwood. “Grotere dieren worden sowieso meer met uitsterven bedreigd dan kleinere. En over het algemeen zijn op het land levende herbivoren groter dan roofdieren en alleseters. De verschillen in lichaamsgrootte tussen roofdieren en planteneters verklaren echter niet volledig waarom herbivoren gevoeliger zijn. En in feite slaagden we er niet in om hier een eenduidig antwoord op te formuleren.”
Verleden
Het verdwijnen van herbivoren is echter geen nieuw fenomeen. Kijken we namelijk naar het verleden, dan blijkt dat door toedoen van de mens al eerder onevenredig veel herbivoren van de aardbodem werden geveegd. Het onderzoek toont aan dat in het recente verleden (in de afgelopen 500 jaar) en tijdens het late Pleistoceen (11.000-50.000 jaar geleden), er veel meer herbivoren zijn uitgestorven dan roofdieren. En dat had zo zijn weerslag op onze planeet. De verdwijning van veel grote herbivoren veranderde bijvoorbeeld het plantenleven en andere belangrijke cycli zodanig, dat het klimaat op aarde afkoelde. “Ook nu beginnen we weer veranderingen in het plantenleven en verstoringen van kringlopen te zien,” zegt Atwood. Dat we dezelfde verschijnselen vandaag de dag weer aanschouwen, betekent dan ook dat de achteruitgang van hedendaagse herbivoren al is ingezet. En terwijl planteneters afstevenen op hetzelfde lot als hun voorouders, zal dit onbekende gevolgen voor de aarde en al zijn bewoners met zich mee kunnen brengen.
Andere kwetsbare dieren
Hoewel de onderzoekers aantoonden dat herbivoren de grootste risicogroep vormen, is het reilen en zeilen van roofdieren niet veiliggesteld. De bevindingen wijzen namelijk uit dat ook aaseters – zoals gieren – en dieren die voornamelijk vis eten, zoals zeevogels, een verhoogd risico lopen om uit te sterven. “Hoewel deze dieren zich losmaken van de waargenomen ‘herbivorentrend’ is deze vondst niet geheel verwonderlijk,” zegt Atwood. “Het is bekend dat populaties zeevogels over de hele wereld aan het afnemen zijn.”
Nu de onderzoekers dit sombere toekomstbeeld voor herbivoren hebben geschetst, willen ze zich graag bezig gaan houden met de waaromvraag. “In onze studie hebben we het uitstervingsrisico bepaald, maar dit is slechts de eerste stap om het verlies van soorten te beteugelen,” zegt Atwood. “Onze volgende stap is om de fijne kneepjes te gaan begrijpen en inzicht te krijgen in waarom herbivoren het grootste risico lopen. Alleen dan hebben we kans om toekomstige extincties een halt toe te roepen.”
