Europese bosplanten verschuiven niet noordwaarts, maar westwaarts: en stikstof is de boosdoener

Hoewel klimaatverandering vaak wordt beschouwd als de belangrijkste factor die veranderingen in plantensoorten veroorzaakt, laat nieuw onderzoek zien dat stikstofvervuiling een grotere rol speelt dan eerder gedacht.

We weten dat de leefgebieden van verschillende soorten veranderen door klimaatverandering. Er wordt bijvoorbeeld vaak gedacht dat de opwarming van de aarde ervoor zorgt dat plantensoorten in Europa van het warmere zuiden naar het koudere noorden verplaatsen. Maar is dat werkelijk het geval?

Studie
Om deze vraag te beantwoorden, onderzocht de Utrechtste ecoloog Jonas Lembrechts samen met collega’s hoe 266 bosplantensoorten zich de afgelopen decennia in Europa hebben verplaatst. Ze gebruikten gegevens uit verschillende Europese bossen, waarbij op meerdere momenten werd vastgesteld welke plantensoorten daar groeiden. Ook gegevens uit het Speulderbos in de Veluwe bij Garderen werden meegenomen.

Westwaarts
Het onderzoek leidt tot een opvallende conclusie. Zo blijkt dat Europese bosplanten 2,6 keer vaker naar het westen migreren dan naar het noorden. Bij het onderzoeken van de omgevingsfactoren die deze migratie het beste kunnen verklaren, bleek dat niet klimaatverandering, maar stikstofneerslag door luchtvervuiling de belangrijkste oorzaak is. De resultaten, gepubliceerd in Science, suggereren dus dat de verschuiving van biodiversiteit niet alleen het gevolg is van de opwarming van de aarde, maar ook van een combinatie van door mensen veroorzaakte verstoringen in het ecosysteem. Stikstofvervuiling, en in mindere mate klimaatverandering, blijkt dus onverwacht de belangrijkste oorzaak te zijn van de verrassende westwaartse verschuiving in de verspreiding van planten.

Verschuiving
Uit de bevindingen blijkt dat Europese bosplanten zich met een gemiddelde snelheid van 3,56 kilometer per jaar verplaatsen. 39 procent van de plantensoorten beweegt westwaarts, terwijl slechts 15 procent van de soorten naar het noorden verschuift. Verder ontdekten de onderzoekers dat hoge stikstofdepositie door luchtvervuiling ervoor zorgt dat stikstoftolerante planten zich snel vanuit voornamelijk Oost-Europa verspreiden.

De witte klaverzuring is een voorbeeld van een plant die zich voornamelijk westwaarts verplaatst. Deze plant beweegt zich met een snelheid van ongeveer 5 kilometer per jaar naar het westen en zo’n 0,1 kilometer per jaar naar het noorden. De belangrijkste oorzaak van deze migratie is stikstofdepositie. Afbeelding: Petr Harant

Stikstofgeneralisten
Het betekent dat vooral stikstofgeneralisten, planten die goed kunnen omgaan met hoge stikstofgehaltes, naar het westen zijn verplaatst. Hoewel zwavelvervuiling door zure regen uit het verleden mogelijk ook invloed heeft gehad op de verschuivingen, lijkt dit niet de belangrijkste factor te zijn. De snelle verspreiding van stikstofgeneralisten heeft een negatieve impact op plantensoorten die gedijen op voedselarme bodems, oftewel bodems met minder voedingsstoffen. Deze gespecialiseerde planten groeien vaak alleen onder bepaalde omstandigheden. Door de toename van stikstof in de bodem verdwijnen deze specifieke omstandigheden, waardoor gebieden meer op elkaar gaan lijken. “Het is duidelijk dat als de stikstofuitstoot in Nederland niet afneemt, de diversiteit aan planten alleen maar verder zal verarmen”, stelt Lembrechts. “Dan staan er straks alleen nog maar bramen, brandnetels en andere stikstofgeneralisten, zoals sparren, fluitenkruid of Noorse esdoorns, in de bossen.”

Vliegtuig
De verschuivingen in plantensoorten hebben ook hun weerslag op de dieren en andere organismen die van deze planten afhankelijk zijn. “Wanneer mensen mij vragen waarom het erg is dat soorten verdwijnen, dan haal ik graag de vaker gemaakte vergelijking met een vliegtuig aan”, vertelt Lembrechts. “Een vliegtuig bestaat uit heel veel verschillende onderdelen die allemaal een functie hebben. Wanneer een vliegtuig vliegt, zal het niet meteen neerstorten als het wat onderdelen verliest (al zal een oplettende passagier die een schroefje voorbij het raam ziet vliegen zich toch hoogst oncomfortabel voelen). Maar op een gegeven moment is het wel gedaan met het vliegtuig. Je weet alleen van tevoren niet welk schroefje net teveel is. Zo is het ook in de natuur. Iedere soort speelt een rol, en je kunt wel wat soorten missen. Maar we zijn een loterij aan het spelen, en je weet niet bij welke soort het uiteindelijk echt misgaat. En dat terwijl de natuur onder andere zorgt voor schone lucht, schoon water, een goede bodemkwaliteit en voor de bestuiving van gewassen.”

De bevindingen van het onderzoek wijzen op een belangrijke verschuiving in ons begrip van de factoren die de biodiversiteit in Europese bossen beïnvloeden. Overigens is het niet zo dat klimaatverandering helemaal geen invloed heeft op de verschuiving van soorten. De resultaten laten echter zien dat de verplaatsing van bosplanten wordt beïnvloed door een combinatie van menselijke invloeden en niet alleen door de opwarming van de aarde. “Als we de biodiversiteit in de toekomst willen behouden, dan is het cruciaal dat we inzicht krijgen in de complexe interacties tussen de verschillende factoren”, besluit Lembrechts.

Bronmateriaal

"Stikstof is belangrijkste oorzaak van verschuiving Europese bosplanten" - Universiteit Utrecht
Afbeelding bovenaan dit artikel: via Canva Pro

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd