De ontdekking van zulke oude resten is heel bijzonder. Het betekent dat mensen die op ons continent woonden minstens 50.000 jaar eerder dan gedacht al wisten hoe ze vuur moesten maken.
Het maken en gebruiken van vuur wordt al lang gezien als één van de belangrijkste innovaties tijdens de evolutie van de mens. Vuur zorgt bijvoorbeeld voor behaaglijke warmte, beschermt tegen roofzuchtige dieren en zorgde voor een uitbreiding van het menselijke dieet: het veranderde rauw, oneetbaar voedsel in een gaar en gekookt maaltje. Ondertussen weten we dat mensachtigen ongeveer 1,5 miljoen jaar geleden in Oost-Afrika al vuurtjes stookten. Ook zijn er 790.000 jaar oude sporen gevonden in Israël. En nu blijkt dat Europeanen een slordige 250.000 jaar geleden al raad wisten met vuur.
Ontdekking
De onderzoekers baseren zich op vondsten op een archeologische vindplaats nabij de Spaanse hoofdstad Madrid. Het team bestudeerde hier de chemische samenstelling van de aarde, rotsen en mineralen. En dat heeft geleid tot de ontdekking van bepaalde moleculen die duiden op een onvolledige verbranding. “We hebben doorslaggevend bewijs gevonden dat er iets is verbrand,” zegt onderzoeksleider Clayton Magill. “De overblijfselen blijken georganiseerd in een patroon. Dit suggereert dat mensen het vuur hebben gemaakt.”
Koken of verdedigen
Magill vermoedt dat onze voorouders vuur gebruikten om te koken of zichzelf te verdedigen. “Het lijkt er bovendien op dat het vuur iets omsingelde,” gaat hij verder. “Denk aan een huis of slaapgedeelte, een woonkamer of keuken, of misschien een dierenverblijf.”
Chemische samenstelling
Nadat de onderzoekers de chemische samenstelling hadden bestudeerd, concludeerden ze dat de vuurstichters goed wisten waar ze mee bezig waren. De verkoolde overblijfselen suggereren namelijk dat onze voorouders heel bewust bepaalde soorten brandhout kozen vanwege de eigenschappen. Het geselecteerde hout werd bijvoorbeeld erg heet, maar zorgde niet voor grote rookpluimen.
50.000 jaar eerder
Wat de ontdekking bovendien zo interessant maakt, is dat de gevonden resten minstens 250.000 jaar oud zijn. En dat terwijl men vóór deze studie nog dacht dat Europeanen zo’n 200.000 jaar geleden pas voor het eerst vuur maakten. Zo zijn er in onder andere Hongarije, Frankrijk en Duitsland sporen gevonden die hierop wijzen. De nieuwe onderzoeksgroep duwt het eerste gebruik van vuur in Europa nu echter verder op de tijdlijn terug: want blijkbaar stookten bewoners van ons continent al zeker 50.000 jaar eerder vuurtjes dan tot nu toe werd gedacht.
…ook de Neanderthaler raad wist met vuur? Wetenschappers vonden namelijk een aantal jaar geleden een heel specifieke, microscopische slijtage op vuurstenen vuistbijlen uit het midden-paleolithicum; het tijdperk van de Neanderthalers. Het betreft sporen die ontstaan als je vonken probeert te slaan met een stuk pyriet tegen een vuursteen. En dat wijst er op dat Neanderthalers – althans een aantal ‘jongere’ groepen – waarschijnlijk in staat waren om zelf vuurtje te stoken.
Volgens Magill is dat een heel interessant nieuw inzicht. “Vuur is heel belangrijk geweest voor onze soort,” zegt hij. “Het stelde onze voorouders in staat om eten te bereiden, wat ons vervolgens evolutionair gezien succesvol maakte.”
Sociale karakter
Maar dat niet alleen. Zo konden mensen zich vanaf dat moment rond het vuur verzamelen om warm te blijven. En dat heeft waarschijnlijk weer een bijdrage geleverd aan het sociale karakter van de mens. “Vuur zorgt voor bescherming, bevordert goede gesprekken en maakt familiebanden hechter,” somt Magill op. “En nu hebben we definitief, onweerlegbaar bewijs dat mensen ongeveer 50.000 jaar eerder dan verwacht al wisten hoe ze vuur moesten maken.”
Stenen werktuigen
In de volgende fase van het project is het onderzoeksteam van plan om stenen werktuigen te bestuderen die in de buurt zijn aangetroffen. De hoop is dat ze zo een beter beeld krijgen van waar deze werktuigen precies voor dienden – en of dit in verband kan worden gebracht met de gevonden resten van het vuurtje. Werden ze bijvoorbeeld gebruikt om vlees te snijden, of planten te verpulveren? “We willen gaan begrijpen of het gebruik van bepaalde gereedschappen hand in hand gaat met het vermogen om vuur te maken,” aldus Magill.
Dankzij de studie, gepubliceerd in het vakblad Nature Scientific Reports, hebben de onderzoekers onze kennis over onze eigen voorouders weer een beetje verder uitgebreid. “De bevindingen zijn heel opwindend,” zegt Magill. “Het verschaft ons meer inzicht in de menselijke ontwikkeling.”
