Op een Portugese begraafplaats zijn ‘mummies’ teruggevonden, daterend van zo’n 8000 jaar geleden.
Dat de Egyptenaren hun doden mummificeerden, dat wisten we. Maar ook oude Europeanen mummificeerden de lichamen van hun doden. Dat gebeurde zelfs al zo’n 8000 jaar geleden, zo toont nieuw onderzoek aan. En dat betekent dat het mummificeren van overledenen in de geschiedenis waarschijnlijk veelvuldiger voorkwam dan tot nu toe werd gedacht.
Een mummie is een stoffelijk overschot waarbij het ontbindingsproces na het overlijden vrijwel tot stilstand is gekomen, zodat van het lichaam niet alleen het skelet overgebleven is maar ook de zachte delen. De oudste teruggevonden mummies (die opzettelijk zijn gemummificeerd) zijn de chinchorro-mummies; gemummificeerde resten van personen uit de Zuid-Amerikaanse Chinchorro-cultuur, gevonden in wat nu het huidige noorden van Chili is. De gemummificeerde lichamen zijn zo’n 7000 jaar oud. De vroegste mummie die in Egypte is ontdekt dateert rond 3000 vóór Christus.
In de nieuwe studie reisden de onderzoekers af naar een oude begraafplaats van jagers-verzamelaars in de Sado-vallei in Portugal. Hier zijn in de jaren zestig skeletresten van dertien personen opgegraven. Dankzij nieuw vervaardigde foto’s waren de onderzoekers in staat om de posities te reconstrueren waarin de overledenen ter ruste waren gelegd, wat een unieke kans bood om meer te leren over de begrafenisrituelen van 8000 jaar geleden.
Ruimtelijke verdeling
De onderzoekers bestudeerden de ruimtelijke verdeling van de botten in het graf en combineerden deze informatie met kennis over hoe het menselijk lichaam normaal gesproken na de dood uiteenvalt. Op deze manier kunnen archeologen reconstrueren hoe de overledene na de dood werd behandeld en begraven, zelfs als er al meerdere millennia zijn verstreken.
Gemummificeerd lijk
Het leidt tot een opvallende ontdekking. Uit analyse blijkt namelijk dat sommige lichamen werden begraven in extreem gebogen posities met de benen en knieën zo ver opgetrokken, dat ze voor de borst kwamen te liggen. Daarnaast vallen tijdens de ontbinding van het menselijk lichaam de botten bij zwakke gewrichten, zoals aan de voeten, normaal gesproken uit elkaar. Maar in de bestudeerde gevallen zijn de gewrichten behouden gebleven. Volgens de onderzoekers kan dit worden verklaard doordat de lichamen niet meteen in het graf zijn geplaatst. Mogelijk werden ze in uitgedroogde staat, als gemummificeerd lijk, ter ruste gelegd.
Uitgedroogd
Het betekent dat de lichamen mogelijk eerst werden gedroogd. Door uitdroging worden niet alleen enkele van de anders zwakke lichaamsdelen bij elkaar gehouden; het lichaam wordt er ook flexibeler door. Het bewegingsbereik wordt namelijk groter naarmate er minder zacht weefsel is. De onderzoekers suggereren dan ook dat hun waarnemingen het resultaat kunnen zijn van een ‘begeleid, natuurlijk mummificatieproces’. Toen het proces was voltooid, was het lichaam bovendien gemakkelijker te vervoeren (het zou bijvoorbeeld aanzienlijk lichter zijn geweest dan een vers lijk). Daarnaast werd de persoon op deze manier begraven met behoud van zijn of haar uiterlijk en anatomische integriteit.
Al met al laat de studie zien dat men zo’n 8000 jaar geleden in Europa al lichamen mummificeerden. En dat betekent dat Europeanen dat al veel eerder deden dan gedacht. De studie verschaft dan ook nieuw inzicht in de begrafenisrituelen van mesolithische gemeenschappen. Zo vonden ze het waarschijnlijk belangrijk om het lichaam van een overledene met zorg te behandelen en het ter ruste te leggen op een manier die het lichaam in stand hield en beschermde, volgens principes die cultureel gereguleerd waren.
