De zomer van 2023 was heet, maar hoeveel levens heeft die hitte gekost? Onderzoekers van het Barcelona Institute for Global Health (ISGlobal) hebben hier onderzoek naar gedaan. Volgens hen zijn in 2023 meer dan 47.000 mensen in Europa overleden door de hitte.
2023 was wereldwijd het warmste jaar ooit gemeten. In Europa was dit het op een na warmste jaar. Anders dan in 2022, toen er een lange hittegolf was, kende 2023 twee kortere maar hevige hitteperiodes. Deze pieken in juli en augustus waren verantwoordelijk voor meer dan de helft van alle sterfgevallen door hitte in 2023.
Zuid-Europa het zwaarst getroffen
Niet alle landen in Europa werden even hard getroffen. Zuidelijke landen hadden het vorig jaar het zwaarst te verduren. Griekenland voerde de lijst aan met 393 doden per miljoen inwoners, gevolgd door Bulgarije (229) en Italië (209). Ook Spanje, Cyprus en Portugal werden zwaar getroffen, met respectievelijk 175, 167 en 136 doden per miljoen inwoners.
Het onderzoek laat ook zien dat niet iedereen even kwetsbaar is voor hitte. Vrouwen hadden 55 procent meer kans om te overlijden door de hitte dan mannen. Maar de grootste risicogroep zijn ouderen. Bij mensen boven de 80 jaar was de kans op overlijden door hitte bijna acht keer zo hoog als bij 65- tot 79-jarigen.
Onderschatting mogelijk
De onderzoekers waarschuwen dat het werkelijke aantal sterfgevallen zelfs nog hoger kan liggen. Door beperkingen in de beschikbare gegevens waren ze genoodzaakt te werken met weekcijfers in plaats van dagelijkse sterftecijfers. Als ze hun schattingen daarvoor corrigeren, komen ze naar eigen zeggen uit op ongeveer 58.000 doden.
Aanpassing aan hitte
Toch is er ook min of meer goed nieuws. De studie laat zien dat Europeanen zich steeds beter aanpassen aan hoge temperaturen. Als de hitte van 2023 zich had voorgedaan in de periode 2000-2004, zouden er naar schatting 80 procent meer sterfgevallen zijn, omgerekend zo’n 85.000 doden.
Deze verbetering is te danken aan verschillende factoren. Elisa Gallo, hoofdauteur van de studie, legt uit: “We zien bijvoorbeeld dat sinds 2000 de minimale sterftetemperatuur – de optimale temperatuur met het laagste sterfterisico – gemiddeld over het hele continent geleidelijk is gestegen, van 15 graden Celsius in 2000-2004 tot 17,7 graden Celsius in 2015-2019. Dit geeft aan dat we minder kwetsbaar zijn voor hitte dan aan het begin van deze eeuw, waarschijnlijk als gevolg van de algemene sociaaleconomische vooruitgang, verbeteringen in individueel gedrag en volksgezondheidsmaatregelen zoals de hittepreventieplannen die zijn geïmplementeerd na de recordzomer van 2003.”
Grenzen aan aanpassing
Toch waarschuwen onderzoekers dat er grenzen zijn aan de mate waarin we ons kunnen aanpassen. Joan Ballester Claramunt, hoofdonderzoeker van het Europese EARLY-ADAPT-project, benadrukt: “We moeten er rekening mee houden dat beperkingen in de menselijke fysiologie en maatschappelijke structuur waarschijnlijk een grens stellen aan het potentieel voor verdere aanpassing in de toekomst.”
Europa warmt volgens eerdere studies twee keer zo snel op als het wereldwijde gemiddelde. Daardoor is er “dringend behoefte aan strategieën die gericht zijn op het verder terugdringen van de mortaliteit als gevolg van de komende warmere zomers, in combinatie met een uitgebreidere monitoring van de effecten van klimaatverandering op kwetsbare bevolkingsgroepen”, zegt Claramunt.
Nieuwe voorspellingstool
Om beter voorbereid te zijn op toekomstige hitte- en koudegolven, heeft de onderzoeksgroep een gratis onlinetool ontwikkeld: Forecaster.health. Die voorspelt het sterfterisico door kou en hitte voor verschillende bevolkingsgroepen in 31 Europese landen, tot 15 dagen van tevoren.
