Het zal ertoe leiden dat het aantal klimaatgerelateerde rampen naar verwachting verder zal toenemen, zo vrezen onderzoekers.
Europa is het snelst opwarmende continent ter wereld. Dat is de alarmerende conclusie van een nieuw uitgebracht rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO). Uit de bevindingen blijkt dat de temperatuur in Europa in de afgelopen dertig jaar maar liefst twee keer zo snel is gestegen als in de rest van de wereld. “Dit herinnert ons eraan dat zelfs goed voorbereide samenlevingen niet veilig zijn voor de gevolgen van extreme weersomstandigheden,” aldus Petteri Taalas, secretaris-generaal van de WMO.
In de periode tussen 1991 en 2021 blijken de temperaturen in Europa fors te zijn gestegen. Het gaat om een gemiddelde snelheid van ongeveer 0,5 graden Celsius per decennium. En dat heeft verstrekkende gevolgen. Zo vrezen onderzoekers dat als deze waargenomen opwarmingstrend zich onverstoorbaar voortzet, uitzonderlijke hitte, bosbranden, overstromingen en andere desastreuse gevolgen van klimaatverandering de samenleving, economieën en ecosystemen verder ontwrichten.
Klimaatrampen
De gevolgen van klimaatverandering ondervinden we momenteel al aan den lijve. Zo eisten verschillende klimaatgerelateerde rampen – met name overstromingen en stormen – in 2021 het leven van honderden Europeanen. Een half miljoen mensen kregen rechtstreeks met deze rampen te maken. Bovendien leidde het tot meer dan 50 miljard dollar schade. “In 2021 zorgden uitzonderlijke overstromingen voor veel doden en verwoesting,” zegt Taalas. De dodelijkste extreme klimaatgebeurtenissen in Europa zijn echter hittegolven, vooral in West- en Zuid-Europa. “Ook dit jaar zijn, net als in 2021, grote delen van Europa getroffen door intense hittegolven en droogte, waardoor bosbranden zijn ontstaan,” zegt Taalas. De combinatie van klimaatverandering, verstedelijking en vergrijzing zal de kwetsbaarheid voor hitte verder vergroten, zo vermoeden de onderzoekers.
IJs
Daarnaast zagen we in de afgelopen decennia hoe verschillende Europese gletsjers en ijskappen in recordtempo wegkwijnden en zo een bijdrage leverden aan de zeespiegelstijging. Verscheidende gletsjers in de Alpen zijn tussen 1997 en 2021 met maar liefst 30 meter geslonken. Ook de Groenlandse ijskap smelt door hoge temperaturen weg. Dat het ook in het hoge noorden steeds warmer wordt, merkten de bewoners van het permanent bewoonde onderzoeksstation Summit Station, gelegen op de top van de Groenlandse ijskap (op 3.200 meter hoogte), met name op 14 augustus 2021 bijzonder goed. Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid viel hier namelijk geen sneeuw, maar regen.
Toekomstscenario
De toekomst is weinig rooskleurig. Zo zullen in de toekomst het aantal klimaatgerelateerde rampen naar verwachting blijven toenemen. “De temperaturen in alle Europese gebieden zullen sneller stijgen dan het wereldwijde gemiddelde,” zo schrijven de onderzoekers. “De frequentie en intensiteit van klimaatextremen, waaronder hittegolven, zijn de afgelopen decennia toegenomen en zullen naar verwachting blijven toenemen, ongeacht de hoeveelheid uitgestoten broeikasgassen. Daarnaast verwachten we een toename van neerslag in de winter in Noord-Europa. Rond de Middellandse Zee en in de noordelijke regio’s verwachten we in de zomer juist een afname van de neerslag. Ten slotte zullen extreme neerslag en wateroverlast naar verwachting in alle regio’s – behalve rondom de Middellandse Zee – toenemen als de aarde meer dan 1,5 graden Celsius opwarmt.”
Gezondheid
De onderzoekers benadrukken dat de gezondheid van de Europese bevolking op talloze manieren door klimaatverandering wordt beïnvloed. Denk aan sterfte en ziekte als gevolg van steeds frequentere extreme weersomstandigheden (zoals hittegolven), een toename van zoönosen, door voedsel en water overgedragen ziekten en geestelijke gezondheidsproblemen. Bovendien veroorzaakt klimaatverandering een grotere productie en verspreiding van pollen en sporen, wat kan leiden tot een toename van allergische aandoeningen. Meer dan 24 procent van de Europese volwassenen lijdt momenteel al aan verschillende allergieën, waaronder ernstige astma. Het aandeel onder kinderen ligt tussen de 30 en 40 procent en is nog altijd stijgende. Daarnaast heeft klimaatverandering ook invloed op de verspreiding van door vectoren overgedragen ziekten. Denk bijvoorbeeld aan een toename van teken in verschillende gebieden die de ziekte van Lyme kunnen verspreiden.
Ook een beetje goed nieuws
Het rapport verkondigt echter niet alleen maar slecht nieuws. Want hoewel Europa kwetsbaar is voor klimaatverandering, loopt het continent ook voorop bij internationale inspanningen om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen. Zo stellen de onderzoekers dat een aantal Europese landen heel succesvol zijn in het terugdringen van hun broeikasgasemissies. Met name in de Europese Unie daalde de uitstoot van broeikasgassen tussen 1990 en 2020 met 31 procent. Bovendien streeft de EU naar een netto reductiedoelstelling van 55 procent vóór 2030. Daarnaast ontwikkelt Europa innovatieve oplossingen om zich aan te passen aan het nieuwe klimaat. Het is zelfs één van de leiders op het gebied van mitigatie. Zo beschikt Europa over effectieve en slimme vroegtijdige waarschuwingssystemen, waardoor ongeveer 75 procent van de inwoners wordt beschermd. Bovendien hebben doeltreffende actieplannen veel levens gered tijdens extreme hittegolven.
Luchtverontreiniging
Toch zijn de uitdagingen groot. Zo blijkt dat in 2019 antropogene luchtverontreiniging ongeveer een half miljoen Europeanen het leven kostte. Het overgrote deel van deze verontreiniging houdt rechtstreeks verband met de verbranding van fossiele brandstoffen. En dat moet anders. Geschat wordt dat er jaarlijks ongeveer 138.000 vroegtijdige sterfgevallen kunnen worden vermeden door een lagere CO2-uitstoot.
Het WMO-rapport herinnert ons er opnieuw aan hoe klimaatverandering zich voor onze ogen afspeelt. En ook in het afgelopen jaar waren de gevolgen van klimaatverandering goed merkbaar – iets dat naar grote waarschijnlijkheid zo zal blijven. Taalas heeft dan een dringende boodschap: “Europese landen moeten het goede tempo van het terugdringen van broeikasgasemissies voortzetten,” betoogt hij. “De ambitie zou zelfs verder moeten worden opgevoerd. In dat geval kan Europa halverwege deze eeuw een sleutelrol spelen bij het bereiken van een koolstofneutrale samenleving.”
