Dat verwachten Amsterdamse onderzoekers, nu ze ontdekt hebben waarom sommige patiënten na een infectie met het coronavirus ernstig ziek worden.
Sommige mensen merken het niet eens wanneer ze het coronavirus SARS-CoV-2 oplopen. Anderen krijgen milde klachten. En een klein deel van de coronapatiënten wordt zo ernstig ziek dat een IC-opname noodzakelijk is. Voor die laatstgenoemde groep gloort er nu hoop. In het blad Science Translational Medicine melden Amsterdamse onderzoekers dat ze ontdekt hebben waarom sommige patiënten ernstig ziek worden én presenteren ze direct een medicijn waarbij deze ernstig zieke patiënten zeer waarschijnlijk gebaat zijn.
Afwijkende antistoffen
In hun studie herleiden de onderzoekers een ernstig ziekteverloop naar de productie van (veel) afwijkende antistoffen. Deze antistoffen brengen een extreme en schadelijke ontstekingsreactie teweeg en verergeren zo de ziekte. “Tijdens een infectie maakt je afweersysteem antistoffen aan. Die beschermen je tegen virussen,” legt onderzoeker Jeroen den Dunnen van Amsterdam UMC uit. “Dat is ook zo bij de meeste mensen die geïnfecteerd worden met het coronavirus. Maar bij COVID-patiënten die ernstig ziek worden, ontspoort de antistofproductie. Deze patiënten maken niet alleen heel veel antistoffen, maar ook antistoffen met een andere structuur. Daardoor ontstaat een extreme ontstekingsreactie in de longen.”
Cytokine-storm
Het resultaat is de inmiddels beruchte ‘cytokine-storm’. “Daarbij slaat het afweersysteem op hol en maakt het te veel ontstekingseiwitten aan. De ontstekingsreactie die bedoeld was om het virus aan te vallen, tast nu ook de eigen weefsels aan. Bovendien raken de bloedvaten lek en lopen de longen vol met vocht. Ook gaan de bloedplaatjes klonteren waardoor je overal bloedpropjes krijgt. Opname op de IC is vaak onvermijdelijk en de prognose van deze patiënten is niet al te best.”
Medicijnen
In feite is het dus niet SARS-CoV-2, maar de overdreven reactie van het immuunsysteem op dat virus, die ervoor zorgt dat coronapatiënten op de IC belanden of zelfs komen te overlijden. Om levens te redden, krijgen ernstig zieke coronapatiënten nu al medicijnen toegediend die de afweerreactie onderdrukken. En die medicijnen werken ook wel, zo stelt Den Dunnen. “Maar het grote nadeel is dat deze middelen het hele immuunsysteem platleggen en dat wil je niet.” Op basis van hun onderzoek kunnen De Dunnen en collega’s nu echter medicijnen selecteren die de ontstekingsreactie door de afwijkende antistoffen remmen, maar de rest van de afweer ongemoeid laten.
Een eerste stap is wat dat betreft al gezet; de onderzoekers bestudeerden een bestaand medicijn dat fostamatinib heet en normaliter gebruikt wordt om auto-immuunziekten te behandelen. En de eerste resultaten zijn veelbelovend. Fostamatinib bleek te voorkomen dat de afweercellen in de longen reageren op de afwijkende antistoffen, maar verhinderde niet dat deze afweercellen op het virus reageerden (zie kader). “Deze specificiteit maakt dit medicijn een veelbelovende kandidaat voor het behandelen van ernstig zieke COVID-patiënten.”
Tijdens een kleinschalig onderzoek werd het medicijn aan dertig ernstig zieke coronapatiënten toegediend. Binnen deze groep bleken minder mensen te overlijden dan in een uit 29 personen bestaande controlegroep die het middel niet kregen. Ook herstelden de mensen die met fostamatinib werden behandeld, sneller.
Maar meer onderzoek is hard nodig. En daarom is een grootschaliger onderzoek opgezet, waaraan meer dan veertig ziekenhuizen meewerken. Hieruit moet blijken of het medicijn echt het verschil kan maken op de intensive care-afdelingen. De onderzoekers kijken ondertussen echter ook verder. Zo wordt ook onderzocht of andere (toegelaten) medicijnen misschien van invloed kunnen zijn op de schadelijke immuunreactie. Daarnaast wordt ook de immuunreactie zelf nog nader onderzocht.
