Van de toppen van de Himalaya tot aan de Noordelijke IJszee, PFAS duikt overal op. Maar vooral in ons eten en drinken kan het schadelijk zijn voor de gezondheid. Zo kunnen we beter niet te veel lokaal gevangen zoetwatervis eten.
Nieuw Amerikaans onderzoek wijst uit dat één portie per jaar gelijk staat aan een maand water drinken met mogelijk schadelijke hoeveelheden PFAS. Om precies te zijn staat jaarlijks één keer vis eten gelijk aan een maandlang 48 deeltjes PFOS per biljoen binnenkrijgen. De onderzoekers ontdekten dat er 280 keer zoveel PFAS zit in vis gevangen in zoet water als in commercieel geteelde vis.
Lekker vissen
“Mensen die zoetwatervis eten, vooral die ze zelf vangen, lopen kans op een alarmerende hoeveel PFAS in hun lichaam”, zegt onderzoeker David Andrews. “Toen ik opgroeide, ging ik iedere week vissen en we aten die vis dan ook op. Als ik nu vis zie, is het enige waar ik aan denk PFAS.”
De forever chemical die het meest werd aangetroffen is PFOS, oftewel perfluoroctaansulfonzuur, dat ook tot de PFAS-familie behoort.
“Deze resultaten zijn schokkend”, zegt Scott Faber, topman bij de Environmental Working Group, die mede het onderzoek uitvoerde. “Het eten van één baars staat gelijk aan het drinken van met PFOS besmet water voor een maand.”
Zelfs af en toe ongezond
De consumptie van een zoetwatervis waar PFOS in zit, kan schadelijk zijn voor de gezondheid, zelfs als het maar af en toe gebeurt. “De mate waarin PFAS is doorgedrongen in vis is ongelooflijk”, zegt hoofdonderzoeker Nadia Barbo van Duke University. “Er moet een commissie komen die de consumptie van zoetwatervis door het hele land controleert.”
De onderzoekers namen meer dan 500 monsters van visfilet, die ze tussen 2013 en 2015 hadden verzameld in de Verenigde Staten. Ze vonden gemiddeld 9500 nanogram PFAS per kilo vis.
Belangrijke eiwitbron
Zoetwatervis is een belangrijke eiwitbron voor veel mensen, die vis in de winkel niet kunnen betalen. Daarmee is de chemische vervuiling van vis een schoolvoorbeeld van klimaatonrechtvaardigheid, aldus de onderzoekers.
PFAS komt met name in het water terecht door lozingen van fabrieken. Uiteindelijk belandt het overal: in gewassen, in dieren, in drinkwater. “Decennialang hebben vervuilende bedrijven zoveel PFAS kunnen dumpen als ze maar wilden in onze rivieren, meren en baaien. We moeten de kraan met PFAS dichtdraaien, want de stoffen hebben elke dag meer en meer gevolgen voor de bevolking”, aldus Faber.
Schadelijk voor de gezondheid
PFAS worden niet voor niets forever chemicals genoemd. Ze behoren tot de meest hardnekkige en slecht afbreekbare chemische stoffen die er zijn. En ze vervuilen alles: van drinkwater tot vissen en ander voedsel. PFAS bouwt zich op in ons lichaam. Het wordt in het bloed van vrijwel iedereen teruggevonden, zelfs bij pasgeboren baby’s.
Lage doses van PFAS in drinkwater worden al gelinkt aan de onderdrukking van het immuunsysteem en daardoor bijvoorbeeld een verminderde effectiviteit van vaccins. Ook een aantal kankersoorten wordt in verband gebracht met PFAS in drinkwater, net als een verhoogd cholesterol en vruchtbaarheidsproblemen.
PFAS in Nederland
Dit onderzoek is in Amerika gedaan, maar in Europa is de situatie minstens even ernstig. Het RIVM liet halverwege vorig jaar al een waarschuwing uitgaan voor hobbyvissers in de Westerschelde. Het instituut adviseerde vissers om niet meer dan twee keer per jaar een portie zelfgevangen bot te eten. Zeebaars wordt afgeraden om meer dan zes keer per jaar te consumeren.
In het Nederlandse drinkwater zit in een aantal gevallen te veel PFAS. Volgens het RIVM mag de hoeveelheid PFAS in drinkwater maximaal 20 procent zijn van de totale PFAS die we binnenkrijgen, omdat de overige 80 procent al uit voedsel komt. Vooral wanneer drinkwater wordt gewonnen uit rivieren wordt die grens nogal eens overschreden. Dat gebeurt met name in het westen van het land. In de rest van Nederland wordt vooral grondwater gebruikt om drinkwater te maken. Daarbij overschreed slechts een op de tien monsters de grenswaarde.
Verbod komt eraan
Nederland heeft samen met Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden een voorstel ingediend in Brussel om PFAS in heel Europa te verbieden in niet-essentiële toepassingen. Het zou het grootste stoffenverbod ooit zijn en bovendien lastig uitvoerbaar: er zijn meer dan 10.000 stoffen die onder de noemer PFAS vallen en die worden gebruikt in tal van producten.
PFAS, oftewel poly- en perfluoralkylstoffen, zijn water-, vet- en vuilafstotend. Dat maakt ze heel nuttig voor bijvoorbeeld de antiaanbaklaag van pannen, voor voedselverpakkingen, regenkleding en cosmetica. Bekendste voorbeelden van PFAS zijn PFOS, GenX en PFOA.
Een verbod is makkelijker gezegd dan gedaan: voor een aantal belangrijke producten zoals medicijnen en contactlenzen is nog onduidelijk wat goede vervangers zijn.
