Wij mensen zijn met een behoorlijke massa-extinctie bezig. Veel soorten worden bedreigd of zijn uitgestorven. Zo zijn er al ruim 1400 vogelsoorten verdwenen, twee keer zoveel als tot nu toe werd gedacht. En dat heeft grote gevolgen voor de biodiversiteit.
De mens laat overal zijn sporen na in de natuur en meestal niet in positieve zin. Zo waren veel van ’s werelds eilanden ooit ongerepte natuurgebieden vol leven, maar toen de mens aankwam op plekken als Hawaii, de Azoren of Tonga, was het voor de aanwezige soorten snel uit met de pret. Ontbossing, de jacht en de introductie van andere dieren leidde ertoe dat bijvoorbeeld veel vogels verdwenen.
Weinig fossielen
Hoeveel vogelsoorten precies zijn uitgestorven, was lange tijd onduidelijk, omdat er pas sinds 1500 cijfers over worden bijgehouden. Van de periode daarvoor zijn er alleen fossielen en die zijn beperkt omdat de lichte botjes van vogels uit elkaar vallen na verloop van tijd.
Nu hebben Britse onderzoekers met behulp van statistische modellen een betere inschatting kunnen maken. Zij schrijven in Nature dat sinds het late Pleistoceen – ongeveer 130.000 jaar geleden – zo’n 1430 vogelsoorten zijn uitgestorven. Dat is bijna 12 procent van alle vogels. De overgrote meerderheid is verdwenen als gevolg van menselijke activiteit.
Geen spoor
“Onze studie laat zien dat de menselijke impact op de diversiteit van vogels veel groter is dan eerder werd gedacht. Mensen hebben vogelpopulaties in hoog tempo vernietigd doordat ze leefgebied inpikten, door overexploitatie en de introductie van ratten, varkens en honden, die met vogels concurreerden om voedsel en hun nestjes leeg roofden”, legt hoofdonderzoeker Rob Cooke uit. “Wij hebben aangetoond dat veel soorten zijn uitgestorven voor de registraties begonnen, zonder een spoor achter te laten.”
Dat heeft grote gevolgen voor de huidige achteruitgang van de biodiversiteit, legt onderzoeker Søren Faurby van de University of Gothenburg uit. “De wereld heeft waarschijnlijk niet alleen vele fascinerende vogels verloren, maar mist ook hun belangrijke ecologische functie, denk aan de verspreiding van zaden en bestuiving. Dit heeft schadelijke effecten op ecosystemen. Zo zijn daarnaast ook veel andere dieren- en plantensoorten verdwenen, die afhankelijk zijn van de vogels voor hun overleving.”
Einde van de dodo
Via onder meer fossielen weten we dat sinds het late Pleistoceen ongeveer 640 vogelsoorten zijn uitgestorven, de meesten op eilanden waar mensen kwamen wonen. Zo is bijvoorbeeld de bekende dodo verdwenen, maar ook de reuzenalk en de Sint-Helena-hop.
Maar de schatting is dus dat er nog eens 790 onbekende vogelsoorten zijn verdwenen. De onderzoekers baseerden hun ramingen op cijfers over bekende extincties en eerder onderzoek in regio’s, die ze vergeleken met Nieuw-Zeeland. Nieuw-Zeeland is namelijk de enige plek op de wereld waar alle vogelsoorten, die er leefden voor er mensen kwamen, volledig bekend zijn. Daarbij geldt: hoe minder studies er in een gebied zijn uitgevoerd, hoe minder compleet het fossielenbestand waarschijnlijk is en hoe groter het aantal geschatte onontdekte extincties.
Nog een massa-extinctie
Volgens de onderzoekers vond de grootste uitsterving van vogelsoorten in de 14de eeuw plaats. Toen zijn naar schatting 570 vogelsoorten verdwenen, nadat mensen aankwamen in de oostelijke Stille Oceaan, waaronder op Hawaii en de Cook-eilanden. Dat is bijna honderd keer de natuurlijke uitstervingsgraad.
Ze denken dat er ook een grote uitstervingsgolf plaatsvond in de 9de eeuw voor Christus, toen mensen in de Westelijke Stille Oceaan aankwamen, denk aan Fiji en de Marianen-eilanden. Ook benoemen ze de huidige massa-extinctie, die halverwege de 18de eeuw begon. Sinds die tijd hebben dieren niet alleen last van ontbossing en de verspreiding van invasieve soorten, maar worden ze ook bedreigd door klimaatverandering, intensieve akkerbouw en vervuiling.
In eigen hand
Eerder onderzoek van dezelfde auteurs wijst uit dat er een grote kans is dat er nog 700 vogelsoorten uitsterven in de komende paar honderd jaar. Dat zou een treurig dieptepunt zijn: niet eerder heeft de mens zo’n grote uitsterving van soorten veroorzaakt. Maar het is nog niet te laat, zegt Cooke. “Of er nog meer vogelsoorten uitsterven is aan ons. Recente maatregelen hebben een aantal soorten gered en we moeten ons nu nog meer inspannen om vogels te beschermen, door hun habitat te herstellen.”
Volgens veel wetenschappers maken we nu de zesde massa-extinctie mee. Daar is niet iedereen het mee eens. Dat komt doordat het wel mee lijkt te vallen als je kijkt naar de Rode Lijst van bedreigde soorten van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN). Maar daarin is slechts een klein deel van de ongewervelde dieren opgenomen, schreven we eerder al op basis van een recente studie. Niet terecht, want ongewervelde dieren maken de overgrote meerderheid uit van de biodiversiteit. Neem je die wel mee dan is sinds 1500 al tussen de 7,5 en 13 procent van de 2 miljoen bekende soorten op Aarde verdwenen. Dat komt neer op maar liefst 150.000 tot 260.000 uitgestorven soorten.
