Gedurende het hele jaar 2022 namen de niveaus van alle belangrijke broeikasgassen, waaronder kooldioxide, methaan en lachgas, in de atmosfeer toe. “We gaan nog steeds de verkeerde kant op.”
Aan het woord is secretaris-generaal van de WMO Petteri Taalas, die reageert op een nieuw uitgebracht klimaatrapport. Het rapport wijst uit dat vorig jaar de concentraties van warmtevasthoudende broeikasgassen in de atmosfeer opnieuw naar recordhoogte stegen. Het betekent dat er vooralsnog geen einde aan de voortdurende toename lijkt te komen. “En dat ondanks tientallen jaren waarschuwingen van de wetenschappelijke gemeenschap, duizenden pagina’s rapporten en tientallen klimaatconferenties,” aldus Taalas.
CO2
Koolstofdioxide (CO2) is het belangrijkste broeikasgas in de lucht en veroorzaakt ongeveer 64 procent van de opwarming van het klimaat. Dit gebeurt vooral door het verbranden van fossiele brandstoffen en het maken van cement. En nu blijkt dat in 2022 de gemiddelde hoeveelheid CO2 voor het eerst maar liefst 50 procent hoger was dan tijdens het pre-industriële tijdperk. Dit bleef in 2023 toenemen. Volgens het Greenhouse Gas Bulletin van de WMO nam de hoeveelheid CO2 in de lucht vorig jaar iets minder snel toe dan het jaar ervoor en het gemiddelde van de afgelopen tien jaar. De verklaring hiervoor is waarschijnlijk te vinden in natuurlijke schommelingen op korte termijn in de koolstofcyclus. Het rapport benadrukt echter dat de uitstoot door industriële activiteiten nog steeds toenam.
Methaan en lachgas
Tegelijkertijd steeg tevens de hoeveelheid methaan in de lucht. Methaan is een krachtig broeikasgas dat ongeveer tien jaar in de atmosfeer blijft hangen en bijdraagt aan ongeveer 16 procent van het opwarmende effect van langlevende broeikasgassen. Ongeveer 40 procent van het methaan komt vrij in de atmosfeer door natuurlijke bronnen terwijl ongeveer 60 procent afkomstig is van door de mens veroorzaakte bronnen, zoals herkauwers, rijstteelt, fossiele brandstofwinning, stortplaatsen en het verbranden van biomassa. De stijging van de methaan-concentratie was iets lager dan het jaar ervoor, maar nog altijd beduidend hoger dan het gemiddelde jaarlijkse groeipercentage gedurende het afgelopen decennium. Opvallend genoeg vertoonde het derde belangrijkste broeikasgas, distikstofmonoxide (of lachgas), van 2021 tot 2022 de grootste jaarlijkse toename ooit. Nog nooit zagen we in de moderne tijd de concentratie zo sterk stijgen. Lachgas is zowel een krachtig broeikasgas als een ozonafbrekende stof. Het komt in de atmosfeer terecht door zowel natuurlijke bronnen (ongeveer 60 procent) als door menselijke activiteiten (ongeveer 40 procent).
Miljoenen jaren geleden
Dat de uitstoot van broeikasgassen onverminderd hoog blijft, is zorgwekkend. De laatste keer dat de aarde vergelijkbare CO2-concentraties ervoer, was zo’n drie tot vijf miljoen jaar geleden. In die tijd was het twee à drie graden Celsius warmer dan nu en lag de zeespiegel zo’n tien tot twintig meter hoger.
Temperatuurstijging
Dit geeft een idee van waar we momenteel op afstevenen. Want dat de temperatuur op aarde zal blijven stijgen, lijkt onvermijdelijk. Iets minder dan de helft van de CO2 die we uitstoten, blijft in de lucht hangen. Ongeveer een kwart wordt opgenomen door de oceaan en iets minder dan 30 procent wordt geabsorbeerd door landecosystemen zoals bossen – hoewel dit behoorlijk van jaar tot jaar kan variëren. Zolang de uitstoot aanhoudt, zal CO2 zich in de atmosfeer blijven ophopen, wat leidt tot een wereldwijde stijging van de temperatuur. Omdat CO2 lang in de lucht blijft hangen, zullen de temperaturen overigens sowieso nog vele jaren blijven stijgen, zelfs als we snel stoppen met het uitstoten van CO2. Uit cijfers blijkt verder dat van 1990 tot 2022 het opwarmende effect op ons klimaat – ook wel stralingsforcering genoemd – door langlevende broeikasgassen met 49 procent is gestegen. Hiervan draagt CO2 ongeveer 78 procent bij aan deze toename.
Gevolgen
De voortdurende toename van warmtevasthoudende broeikasgassen zal ongekende gevolgen met zich meebrengen. “De huidige niveaus van broeikasgasconcentraties brengen ons op een traject dat leidt tot een aanzienlijke temperatuurstijging, ver voorbij de doelen van het Parijs-akkoord,” waarschuwt Taalas. “Dit zal resulteren in meer extreme weersomstandigheden, waaronder intense hitte, hevige regenval, smeltend ijs, stijgende zeespiegels en opwarming en verzuring van de oceanen. De kosten op sociaal-economisch en milieugebied zullen aanzienlijk toenemen. Het is van groot belang om het gebruik van fossiele brandstoffen dringend te verminderen.”
Onzekerheden
In de komende jaren hopen de onderzoekers meer over klimaatverandering te leren. Want ondanks dat de wetenschappelijke gemeenschap een goed begrip heeft van de opwarming van de aarde en de bijbehorende gevolgen, bestaan er ook nog veel onzekerheden, bijvoorbeeld over de koolstofcyclus – en dan met name over hoe koolstof zich verplaatst in de oceaan, de landbiosfeer en de permafrostgebieden. Wetenschappers hopen dan ook meer inzicht te krijgen in verschillende zaken, waaronder bepaalde terugkoppelingsmechanismen. Als het klimaat bijvoorbeeld verandert, kunnen droogtes ervoor zorgen dat de grond meer koolstof uitstoot, of dat oceanen minder koolstof opnemen. Dit gebeurde bijvoorbeeld tijdens droogtes in Europa in 2018 en 2022. Bovendien hebben verschillende studies al gewaarschuwd voor kantelpunten in het klimaat, waarbij een bepaalde mate van verandering kan leiden tot een zelfversnellende en potentieel onomkeerbare reeks van veranderingen. Voorbeelden hiervan zijn onder andere de mogelijke snelle achteruitgang van het Amazoneregenwoud, vertraging van de noordelijke oceaanstroming of het instabiel worden van grote ijskappen. “Hoewel er geen magische oplossing is om het teveel aan kooldioxide uit de atmosfeer te halen, beschikken we wel over middelen om ons begrip van de oorzaken van klimaatverandering te verdiepen,” zegt Taalas. “Dit zal de continue observatie en monitoring aanzienlijk verbeteren, wat cruciaal is om ambitieuzere klimaatdoelen te helpen bereiken.”
Wetenschappers hopen dat verder onderzoek cruciale informatie zal opleveren om de opwarming van de aarde te beperken tot ruim onder 2 graden Celsius en te streven naar een stijging van maximaal 1,5 graden Celsius. “De wetenschap is duidelijk,” zegt medeauteur van het nieuw uitgebrachte rapport Zoe Loh. “De mensheid moet de stijging van de concentraties van broeikasgassen stoppen als we de opwarming van de aarde tot ruim onder 2 graden willen houden.” Of landen voldoende gemotiveerd zijn om dit te bereiken, zullen we hopelijk ontdekken tijdens de komende klimaattop (COP28), die eind deze maand in Dubai begint.
