Een wetsvoorstel dat onze persoonlijke vrijheid beperkt, roept doorgaans flink wat weerstand op in de samenleving. Maar opvallend genoeg blijkt die weerstand als sneeuw voor de zon te verdwijnen zodra het wetsvoorstel een wet is geworden.
Soms komen ministers met wetsvoorstellen die onze persoonlijke vrijheid beperken. Denk aan wetgeving die bepaalt dat je niet meer mag roken in openbare ruimtes of waarin de maximumsnelheid op de snelweg naar beneden wordt bijgesteld. En wanneer een minister met een dergelijk wetsvoorstel komt, kan dat dan ook flink wat weerstand opleveren in de samenleving; mensen zijn boos en gaan soms zelfs op de barricaden. Ook kan het resulteren in emotioneel beladen discussies tussen voor- en tegenstanders van de wetsvoorstellen, die doen vermoeden dat ze het nooit eens zullen worden. Maar als de wetgeving vervolgens echt wordt ingevoerd, gebeurt er iets geks, zo hebben onderzoekers nu ontdekt. Zodra de wetgeving van kracht wordt, neemt de weerstand ertegen namelijk flink af, zo is in het blad PNAS te lezen.
Peilingen
De onderzoekers baseren die conclusie onder meer op enquêtes die in het verleden zijn uitgevoerd wanneer overheden nadachten over wetgeving die de persoonlijke vrijheid van mensen beperkt. Zo keken de onderzoekers bijvoorbeeld naar enquêtes die waren afgenomen in België en Schotland. De ene enquête was afgenomen op het moment dat de overheid van plan was om roken in openbare ruimtes te verbieden. De andere op het moment dat het verbod reeds enige tijd van kracht was. Ook bogen de wetenschappers zich over enquêtes die in Nederland waren afgenomen, voor- en nadat de knoop werd doorgehakt om de maximumsnelheid op snelwegen tussen 6 uur ’s ochtends en 7 uur ’s avonds terug te brengen naar 100 kilometer per uur. De bestudeerde enquêtes schetsen een vrij consistent beeld: op het moment dat de wetgeving nog als het zwaard van Damocles boven het hoofd hing, riep deze veel verzet op, maar het verzet nam rap af zodra de wetgeving daadwerkelijk van kracht werd.
Experimenten
De conclusie dat weerstand tegen maatregelen die onze persoonlijke vrijheid beperken, voorafgaand aan de introductie van die maatregelen veel groter is dan na hun introductie, wordt verder onderschreven door experimenten. In deze experimenten werd mensen in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk gevraagd hoe ze dachten over wetgeving waarin een nieuwe snelheidslimiet op de snelweg of belasting op alcohol of vlees is vastgelegd. Ook werd de proefpersonen gevraagd naar hun mening over wetgeving waarin is vastgelegd dat je gevaccineerd moet zijn om bepaalde dingen te mogen doen of bepaalde plekken te mogen bezoeken. De helft van de ondervraagden kreeg daarbij te horen dat werd overwogen om die wetgeving binnenkort in te voeren. De andere helft vernam dat de wetgeving al een jaar van kracht was. En ook deze experimenten onthulden dat de weerstand groter was als de proefpersonen dachten dat de wet nog moest worden ingevoerd. “Reactance (de weerstand die wordt opgeroepen door maatregelen die onze persoonlijke vrijheid beperken, red.) is vaak maar tijdelijk en neemt substantieel af na de introductie van beperkende maatregelen,” zo concludeert onderzoeker Armin Granulo. “De weerstand is minder robuust dan veel politici vrezen.”
Verlies wordt winst
Het is best gek dat een wet meer weerstand oproept vóór die wordt ingevoerd dan nadat deze van kracht is geworden. Maar de onderzoekers denken dat wel te kunnen verklaren. “Wanneer een nieuwe regel wordt aangekondigd, focussen mensen zich in eerste instantie op wat ze verliezen: vrijheid, een gewoonte, comfort,” legt onderzoeker Robert Böhm uit. “Na de invoer ervan, verdwijnen die persoonlijke verliezen naar de achtergrond en zijn we ons bewuster van de baten die het voor de samenleving heeft, bijvoorbeeld op het gebied van de volksgezondheid of het klimaat.”
Aanvullende vragen
De onderzoekers baseren die conclusies onder meer op de hierboven reeds beschreven experimenten. Daarin werd de proefpersonen niet alleen gevraagd hoe ze over wetgeving omtrent snelheidslimieten, vaccins en belastingen dachten. De proefpersonen kregen namelijk ook de vraag hoe de voorgespiegelde regelgevende maatregelen hun persoonlijke vrijheid precies beperkten. Bovendien werd ze gevraagd of ze voornamelijk nadachten over de consequenties die de maatregelen voor hen persoonlijk hadden of juist meer begaan waren met de consequenties die deze voor de samenleving als geheel hadden. Uit dit deel van het onderzoek blijkt dat mensen die in de veronderstelling waren dat de regelgevende maatregel reeds van kracht was, minder bezig waren met de consequenties die deze voor henzelf had, en juist meer met de consequenties die deze voor de samenleving had.
Effectiever communiceren
En zo onthult het onderzoek dus welke psychologische mechanismen ervoor zorgen dat mensen op de barricaden gaan én er snel weer afkomen als een wetsvoorstel een wet wordt. Maar daar blijft het niet bij; op basis van hun studie komen de wetenschappers ook nog met een – voor sommige bewindslieden broodnodig – lesje ‘effectief communiceren van wetsvoorstellen’. Want gedurende hun onderzoek hebben de wetenschappers ontdekt hoe ministers wetsvoorstellen die de persoonlijke vrijheid beperken en daarmee de potentie hebben om uiterst omstreden te worden, nu het beste aan de man kunnen brengen. Professor Christoph Fuchs vertelt: “In één experiment benadrukten we vóór een maatregel daadwerkelijk was ingevoerd, vooral de voordelen die deze voor de samenleving had. De proefpersonen die zo gelijk vanaf het begin al leerden welke voordelen met de maatregel gepaard gingen, waren minder sterk geneigd om deze maatregel voor deze van kracht werd, te verwerpen.”
In de toekomst hopen de onderzoekers nog meer te weten te komen over de weerstand die het beperken van onze persoonlijke vrijheid oproept. Een volgende stap is dan om die wetenschappelijke inzichten bij wetgevers aan het verstand te peuteren, in de hoop dat zij de reactie van burgers en de koers van het publieke debat beter gaan begrijpen en vervolgens ook beter in kunnen schatten of hun wetsvoorstellen kans van slagen hebben.
