Mogelijk is de ring het resultaat van een botsing met een 150 kilometer(!) grote planetoïde.
Ganymedes is de grootste maan in het zonnestelsel. Ze is bovendien groter dan zowel dwergplaneet Pluto als Mercurius. En dat maakt deze maan van Jupiter uitermate interessant. Zowel ruimtesonde Voyager 1 als Voyager 2 brachten in respectievelijk 1979 en 1980 een bezoekje aan Ganymedes. Daarnaast cirkelde het Galileo-ruimtevaartuig van 1995 tot 2003 in een baan om Jupiter en richtte daarbij ook regelmatig zijn ogen op Ganymedes. Onderzoekers hebben nu alle verzamelde data nog eens gronding onder de loep genomen. En dat leidde tot een opvallende ontdekking.
Manen van Jupiter
De vorming en evolutie van de manen van Jupiter – inclusief Ganymedes – zijn sterk verbonden met die van het gehele systeem. Bovendien gaan onderzoekers ervan uit dat de manen mogelijk ook geheimen kunnen onthullen over de geboorte van ons zonnestelsel. En daarom zijn veel lopende en geplande onderzoeken gericht op het satellietsysteem van Jupiter. In een nieuwe studie besloten wetenschappers zich op één specifieke maan te storten en wel Ganymedes: de grootste van het stel. De onderzoekers bogen zich over beeldmateriaal verzameld door voorgaande ruimtemissies en bestudeerden opvallende groeven. Vermoedelijk zijn deze groeven de oudste oppervlaktekenmerken die op de maan te vinden zijn. Door deze geologische formaties goed te analyseren, hoopten de onderzoekers de vroege geschiedenis van Ganymedes te reconstrueren.
Dat er op het oppervlak van Jupiters maan Ganymedes veel groeven en troggen te vinden zijn, was al langer bekend. Maar nu weten we ook wat deze groeven vertegenwoordigen. Het onderzoek toont namelijk aan dat al deze groeven op het oppervlak van Ganymedes ringen voorstellen, die samen naar één enkel punt te herleiden zijn. Het betekent dat ze mogelijk de overblijfselen voorstellen van een gigantische krater, achtergelaten door een grote planetoïde-inslag.
Planetoïde
En niet zomaar een planetoïde. De onderzoekers betogen namelijk dat Ganymedes in botsing is gekomen met een maar liefst 150 kilometer groot ruimtebrok, die met een snelheid van 20 kilometer per seconde op het oppervlak afstevende. De enorme krater heeft een radiale omvang van maar liefst 7800 kilometer en bedekt een groot gedeelte van de maan.
Jupiter bezit in totaal 79 manen, wat betekent dat de gasreus een waar recordhouder is: geen enkele andere planeet in ons zonnestelsel heeft zoveel manen. Bovendien beschikt Jupiter over een aantal verbazingwekkende manen. Denk bijvoorbeeld aan pizzamaan Io; de binnenste van de vier grote manen van Jupiter. Deze wordt ook wel de ‘pizzamaan’ genoemd vanwege het pokdalige landschap. Bovendien is Io het meest vulkanisch actieve hemellichaam in het zonnestelsel en is – na Venus en de zon – de heetste plek in ons zonnestelsel. Daarnaast hebben we nog maan Europa. Astronomen zijn vooral geïnteresseerd in de maan omdat dit de beste plek is – binnen ons zonnestelsel – om op zoek te gaan naar buitenaards leven. Onderzoek suggereert namelijk dat onder de ijskorst een vloeibare oceaan te vinden is. En in die oceaan zou leven kunnen ontstaan en – doordat de ijskorst het beschermt tegen de gevaarlijke straling waarmee Europa continu gebombardeerd wordt – kunnen gedijen. Maar ook Ganymedes is een mooie, als grootste maan in ons zonnestelsel.
De bevindingen zijn heel interessant. Want een soortgelijke ringstructuur – bekend als de Valhalla-krater – is te vinden op het oppervlak van Callisto; één van Jupiters andere manen. Tot nu toe vertegenwoordigde de Valhalla-krater de grootste inslagkrater in ons zonnestelsel, met een straal van 1900 kilometer. Maar met een omvang van 7800 kilometer, zou de inslagkrater op Ganymedes die op Callisto ruimschoots overtreffen. Het zou betekenen dat niet de Valhalla-krater, maar de inslagkrater op Ganymedes de grootste in ons zonnestelsel is en dus het prestigieuze stokje overneemt.
Vorming en evolutie
De ontdekking van de nasleep van een grootschalige inslag op het oppervlak van Ganymedes, is heel belangrijk voor ons begrip over de vorming en evolutie van de satelliet. Men denkt dat Ganymedes bestaat uit verschillende lagen van steen, ijzer en ijs. Voor de vorming van deze lagen is enorm veel warmte nodig. En mogelijk heeft de grote inslag voor deze nodige warmte gezorgd.
Of de onderzoekers het bij het juist eind hebben, zullen toekomstige verkenningsmissies naar Ganymedes moeten uitwijzen. De bestudeerde beelden verzameld door de Voyager- en Galileo-missies bieden namelijk slechts gedeeltelijke weergaven van het oppervlak van de maan. Voor definitieve conclusies zullen we dus nog even geduld moeten hebben. Al ligt de volgende missie naar Jupiter al in het verschiet. Zo zal in 2022 de veelbelovende JUICE (Jupiter ICy moons Explorer)-missie gelanceerd worden, die naar verwachting in 2029 bij Jupiter en zijn manen zal arriveren. JUICE zal onder andere de atmosfeer, magnetosfeer en ringen van Jupiter bestuderen en ook de interessante maan Ganymedes onder de loep nemen. Hiertoe zal de sonde zich in een baan rond Ganymedes plaatsen. Een primeur: nog nooit heeft er een sonde rond een ijzige maan als Ganymedes gecirkeld. Naast Ganymedes zal de sonde ook de manen Europa en Callisto bestuderen. De onderzoekers hopen dat deze missie de resultaten uit hun studie zal bevestigen en ons tevens meer inzicht zal verschaffen in de vorming en evolutie van zowel Ganymedes als de andere manen van Jupiter.