Die perfecte plaatjes van slanke, bloedmooie beroemdheden en influencers, waar Instagram en TikTok vol mee staan, hebben écht effect op het beeld dat jongeren hebben van hun lichaam. Het wordt er niet bepaald beter op.
In recent onderzoek waarbij pubers werd gevraagd hun dagelijkse schermtijd te halveren, bleken ze al na een paar weken veel positiever naar zichzelf in de spiegel te kijken. Ze voelden zich beter over hun gewicht en hun uiterlijk, vergeleken met leeftijdsgenoten die onveranderd door bleven scrollen op social media.
“De puberteit is een kwetsbare periode als het gaat om het ontstaan van problemen met het lichaamsbeeld, eetstoornissen en psychische aandoeningen. Jongeren kijken gemiddeld zes tot acht uur per dag naar een computer- of telefoonscherm. Een groot deel daarvan wordt besteed op sociale media. Deze bedrijven, zoals TikTok, Instagram, Facebook en Snapchat bombarderen hun gebruikers elke dag met de foto’s, video’s en teksten van honderden populaire accounts”, legt onderzoeker Gary Goldfield uit in gesprek met Scientias.nl.
Gefotoshopte plaatjes
“Veel van deze accounts, die worden beheerd door professionele teams, tonen foto’s van beroemdheden uit de mode-, fitness- muziek- en showbizzwereld die vaak digitaal zijn verbeterd met fotoshop. Hierdoor wordt een valse realiteit geschapen, wat ertoe leidt dat hun volgers naar een onhaalbaar schoonheidsideaal gaan streven. Deze onbereikbare doelen zorgen weer voor extra ontevredenheid over het gewicht en het uiterlijk van de jongeren”, zegt de Canadese psycholoog.
Veel van het psychologisch onderzoek naar sociale media, lichaamsbeeld en geestelijke gezondheid toont alleen een correlatie aan. Het blijft tot op heden dan ook de vraag of sociale media leiden tot psychische problemen en een verslechterd lichaamsbeeld of dat dit soort kwetsbare jongeren zich meer aangetrokken voelen tot social media en daardoor meer tijd erop doorbrengen. Goldfield ging op zoek naar bewijs voor causale verbanden en heeft samen met zijn team een experimentele studie opgezet om het effect van social media op het lichaamsbeeld van jongeren nader onder de loep te nemen.
Onrealistische schoonheidsidealen
“Pubers zijn onzeker en vergelijken zichzelf veel met hun sociale omgeving. Jongeren die kampen met emotionele problemen zijn kwetsbaarder op dit vlak en hebben een grotere kans om de negatieve gevolgen van de onrealistische schoonheidsidealen op social media om te zetten in een laag zelfbeeld. Het verminderen van het gebruik van sociale media leidt tot een vermindering van de blootstelling aan deze onbereikbare schoonheidsnormen, wat op zijn beurt weer zorgde voor de ontwikkeling van een gezonder lichaamsbeeld”, aldus Goldfield.
Het team voerde eerder al een pilotstudie uit, waar interessante resultaten uitkwamen, maar de steekproefomvang was te klein voor zinvolle conclusies, dus werd een grootschaliger experiment opgezet met 220 niet-afgestudeerde studenten van 17 tot 25 jaar, van wie driekwart vrouw. Alleen kandidaten die last hadden van depressie of angsten en meer dan twee uur per dag op social media zaten, kwamen in aanmerking om mee te doen aan de studie.
Gelukkiger zonder social media
De helft van de jongeren kreeg de opdracht om het drie weken lang bij een uur social media per dag te houden, de andere helft mocht gewoon doorgaan met hun surfgedrag. Aan het begin en aan het einde van het experiment vulden alle proefpersonen een vragenlijst in over de tevredenheid met hun gewicht en algehele uiterlijk. De controlegroep keek gemiddeld 188 minuten per dag, terwijl de andere groep hun socialmediagebruik in de praktijk meer dan halveerde tot 78 minuten. Uit de vragenlijsten bleek dat de korte interventie al aanzienlijke verbeteringen opleverde in de waardering van hun uiterlijk en gewicht bij de psychisch kwetsbare jongeren, onafhankelijk van hun geslacht.
“Ik was licht verbaasd hoe goed het de jongeren lukte om hun gebruik van sociale media drastisch omlaag te brengen op ons verzoek. Maar het verbaasde me absoluut niet dat deze vermindering van het gebruik van sociale media bij hen al snel leidde tot een verbeterd lichaamsbeeld, zelfs in de relatief korte tijd dat het onderzoek duurde. De jongeren voelden zich een stuk beter over zichzelf als ze in de spiegel keken, terwijl ze geen gram waren afgevallen”, zegt Goldfield.
Strikter beleid
Het is de vraag of er genoeg gedaan wordt om onze kinderen te beschermen tegen de gevaren van social media. “Overal ter wereld zijn maatschappelijke en politieke discussies gaande over inperking of een verbod van socialemediaplatformen voor kinderen onder de 12 of 13 jaar. Dit is een ingewikkelde kwestie omdat social media lang niet voor iedereen schadelijk is. Het overgrote deel van de mannelijke tieners die hun schermtijd binnen de perken houden, ondervinden geen hinder. Maar er kan wel degelijk schade optreden bij bepaalde kwetsbare jongeren en in het bijzonder jongeren die last hebben van angst of depressie, problemen hebben met het lichaamsbeeld en slachtoffers van (cyber)pesten. Dat gezegd hebbende, denk ik absoluut dat we een strikter beleid nodig hebben, zodat socialmediabedrijven gedwongen worden om hun algoritmes verder te beteugelen”, zegt de onderzoeker ferm.
De Pro-ana-beweging
“Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat deze sites een belangrijke rol hebben gespeeld bij het verergeren van psychische problemen onder gebruikers. Een voorbeeld hiervan is de Pro-ana-beweging, die de eetstoornis anorexia nervosa verheerlijkt en allerhande dieettips aanbiedt om radicaal af te slanken. Pro-ana-content op social media kan eetproblemen aanwakkeren bij kwetsbare jongeren”, legt Garfield uit. “Daarnaast brengt het mensen die al kampen met eetproblemen, nog verder in de problemen. Als je eenmaal een van deze sites bezoekt, zullen ze blijven opduiken en jongeren naar binnen lokken, zelfs als ze er niet meer naar op zoek zijn. Ik denk niet dat het gaat lukken om de macht van de techbedrijven in te perken, omdat ze een grote oorlogskas hebben en zo het beleid naar hun hand kunnen zetten. Ze zijn rijk en machtig, hebben een sterke juridische afdeling en sluwe politieke lobbyisten in dienst”, besluit Goldfield.
