Tuurlijk, er is Siri, en iedereen roept weleens (vaak tevergeefs) ‘hallo Google’, maar echt babbelen met een spraakassistent is er nog niet bij. Al zal het niet lang meer duren, dus dan is het interessant om te weten: bij welke stem voel je je het beste? Daar hebben wetenschappers onderzoek naar gedaan.
Wat bleek: de AI-stem kan maar het beste zoveel mogelijk op je eigen stem lijken. Dan vind je hem of haar sympathieker en betrouwbaarder. Tot die conclusie komen Duitse onderzoekers na een reeks online-experimenten waarin ze AI-stemtechnologie testten. Deelnemers werd gevraagd om verschillende stemmen te beoordelen. Er was bijvoorbeeld ook een AI-stem die klonk als een ‘gemiddeld’ persoon. Die werd niet als meer of minder betrouwbaar en sympathiek beschouwd. Dat veranderde naarmate de stem meer op de stem van de deelnemer ging lijken.
Psychologische verklaring
Op zich opmerkelijk: het is in het dagelijks leven niet per se zo dat we mensen met een stem die op die van onszelf lijkt leuker vinden. Welke psychologische mechanismen spelen hier een rol? “Volgens de similarity-attraction-hypothese vinden mensen anderen aardiger als ze zich hetzelfde gedragen als zijzelf, op hen lijken of hetzelfde denken”, legt onderzoeker Oliver Jaggy van het Leibniz-Institut für Wissensmedien uit aan Scientias.nl. “Een mogelijke verklaring daarvoor is gekoppeld aan een fenomeen dat impliciet egoïsme wordt genoemd: mensen hebben de neiging om zichzelf positief te evalueren en als ze andere mensen met zichzelf associëren, kan die positieve zelfevaluatie hun evaluatie van de ander beïnvloeden. Daarnaast heeft onderzoek naar mens-machine-communicatie aangetoond dat mensen sociale reacties vertonen richting computers, net zoals ze dat doen bij mensen. En dus kan de behoefte aan gelijkenis in mens-computer-interacties hetzelfde zijn maar dan met kunstmatige stemmen.”
Misleiding en desinformatie
Het is best een eng idee: een AI die exact hetzelfde klinkt als jijzelf. Dat kan al door hem enkel een paar korte voorbeelden van je stem te laten horen. De vraag is of je dat moet willen, want liggen misleiding en desinformatie zo niet op de loer? Een AI kan bijvoorbeeld je moeder bellen en doen alsof jij het bent. “Hoewel we het niet direct hebben getest, gaan we ervan uit dat de AI inderdaad niet van je eigen stem te onderscheiden is, wanneer er in alledaagse situaties interactie is met een stemassistent. Daarom kan gelijkenis in spraak worden misbruikt voor pogingen om meningen, houdingen of beslissingen op een subtiele, onbewuste manier te beïnvloeden”, aldus Jaggy. Maar er zijn ook voordelen. “Aan de andere kant kan een stem die hetzelfde klinkt als je eigen stem mogelijk leren en kennisverwerving met virtuele docenten bevorderen. De effecten op individuele oordelen zijn bovendien vrij klein, zoals blijkt uit de kleine correlaties in onze studie. Door deze bevinding echter op te schalen naar miljoenen beslissingen (over veel gebruikers) kunnen uitspraken waarschijnlijk op een vrij breed niveau worden beïnvloed.”
Verder onderzoek
De onderzoekers gaan nu verder bestuderen wat precies de impact is van een AI-stem die op die van jezelf lijkt. “Gezien het toenemend aantal interactieve apparaten met spraakassistenten en hun groeiende integratie in ons dagelijks leven, wordt het steeds belangrijker om de mogelijke invloed van stemgelijkenissen op beslissingen en pogingen om te overtuigen te begrijpen. Daarom richt ons onderzoek zich nu op de gevolgen van de gelijkenis in spraak op besluitvormingsprocessen. Daarnaast vragen we ons af of stemovereenkomsten herhaalde blootstelling aan valse verklaringen geloofwaardiger maken.”
Eerder schreven we al over een onderzoek dat aantoonde dat er weinig voor nodig is om sympathie te voelen voor een AI. De onderzoekers lieten proefpersonen een robot door elkaar schudden, die daarop zielige geluidjes maakte. Dat wekte serieus medelijden op bij de mensen. De deelnemers wilden de tweede keer de robot niet meer door elkaar schudden. “Vroegen we mensen om de robot te schudden die geen emotie toonde, dan leken ze er juist helemaal geen moeite mee te hebben.” Het is dus heel makkelijk om een AI menselijk te maken door hem bijvoorbeeld een stem te geven die op de onze lijkt, zoals in bovenstaand onderzoek.
