Het was tot nu toe grotendeels een raadsel waar die mensen in de Bronstijd nou eigenlijk hun buik mee vulden. Maar onderzoekers hebben nu toch een idee gekregen van wat er op het menu stond, dankzij de analyse van eiwitten die ze hebben gevonden in oude ketels, die meer dan 3000 jaar ouder zijn dan wat voor eerder onderzochte potten en pannen dan ook.
Zo is er langzaamaan een beeld ontstaan van de maaltijden die mensen aten tijdens de Majkop-periode – vernoemd naar een stad in de westelijke Kaukasus – van 3700 tot 2500 voor Christus in een gebied dat zich uitstrekt van het zuidwesten van Rusland tot Turkije.
Gekookte hertjes
De onderzoekers bestudeerden daarvoor zogenoemde heatshock-eiwitten, die worden geproduceerd door cellen als ze worden blootgesteld aan stress. Ze vonden eiwitten uit bloed, spierweefsel en melk, wat erop duidt dat de mensen in die tijd ook al herten en runderen kookten. Verder zijn er melkeiwitten van schapen of geiten gevonden. Dat wijst erop dat de ketels ook werden gebruikt om zuivelproducten te bereiden.
Archeologen hadden lange tijd geen idee wat mensen in de Bronstijd aten of hoe ze hun eten klaarmaakten. Ze deden hun aannames op basis van oude gereedschappen en de context waarin die werden gevonden. Een nieuwe methode waarbij eiwitresten die zijn aangetroffen in oude kookketels, worden geanalyseerd, werpt echter nieuw licht op de zaak. “Het is echt geweldig dat we nu een idee krijgen van wat mensen zo lang geleden in deze ketels klaarmaakten”, reageert onderzoeker Shevan Wilkin van de University of Zurich. “Dit is het eerste bewijs dat we hebben van bewaard gebleven eiwitten van een feestmaal. Het is een grote ketel. Ze waren duidelijk grote maaltijden aan het bereiden, niet alleen voor individuele gezinnen.”
Jak met soepachtig bier
Wetenschappers wisten al wel dat de vetten en eiwitten die zijn teruggevonden in oude potten en pannen sporen bevatten van wat deze mensen in hun leven consumeerden, maar pas nu is er een studie die eiwitanalyse combineert met archeologie. Het levert specifieke details op over de maaltijden die werden gekookt in deze ketels. Veel metaallegeringen hebben antimicrobiële eigenschappen. Daarom zijn de eiwitten zo goed bewaard gebleven in de ketels. De microben die in vuil zitten, breken normaal gesproken de eiwitten op een keramieken of stenen oppervlak af, maar dat gebeurt niet bij metaal.
En dus weten de archeologen nu meer over wat er op het menu stond bij de mensen in de Bronstijd. “We wisten al dat mensen in die tijd waarschijnlijk een soepachtig bier dronken, maar we wisten niet wat het hoofdgerecht was”, reageert onderzoeker Viktor Trifonov.
Om daar achter te komen verzamelden de wetenschappers acht monsters uit zeven ketels, die zijn gevonden op begraafplaatsen in de Kaukasische regio. Vooral één eiwit was interessant. Het zogenoemde heatshock-eiwit beta-1. Die maakt namelijk duidelijk dat de ketels werden gebruikt om herten of runderen, zoals jakken en waterbuffels te koken. De melkeiwitten van schapen of geiten wijzen uit dat de mensen in die tijd ook de zuivel al ontdekt hadden.
De pan als statussymbool
Koolstofdatering hielp de archeologen vervolgens om vast te stellen dat de ketels mogelijk gebruikt zijn tussen 3520 en 3350 voor Christus. Dat betekent dat de potten meer dan 3000 jaar ouder zijn dan alle ketels die tot nu toe zijn geanalyseerd. “Het waren een paar kleine roetdeeltjes op het oppervlak van de ketel”, vertelt Trifonov over de onderzochte monsters. “Een ketel uit de Majkop-cultuur in het vierde millennium voor Christus is een zeldzaam en duur voorwerp, een erfstuk van de sociale elite.”
Hoewel de ketels enigszins beschadigd zijn door het gebruik, zijn er ook duidelijke tekenen dat ze meermaals gerepareerd zijn. “Het is veel werk om deze metalen potten te maken en het is een ingewikkeld klusje, dus het is niet zo gek dat ze lange tijd werden gebruikt en steeds weer werden hersteld, misschien wel gedurende meerdere generaties”, vertelt Peter Hommel van de University of Liverpool. “Het waren waarschijnlijk ook belangrijke symbolen van rijkdom of sociale status, misschien wel een beetje zoals de pannen van Le Creuset of Mauviel tegenwoordig”, lacht de wetenschapper.
Koken is cultuur
Nu er een piepklein beetje bekend is over het eetpatroon van de Bronstijd-mensen hebben de onderzoekers de smaak te pakken. Ze willen de overeenkomsten en verschillen van de resten in een groot aantal ketels verder gaan onderzoeken. “We willen graag een beter idee krijgen van wat de mensen in dit gebied aan het doen waren en hoe de bereiding van eten van regio tot regio verschilde”, vertelt Wilkin. Aangezien eetgewoonten zo’n belangrijk onderdeel zijn van culturen kunnen studies als deze ons ook meer inzicht bieden in de culturele overeenkomsten tussen de verschillende gebieden.
Deze studie heeft alvast aangetoond dat de nieuwe onderzoeksmethode veel potentieel heeft. “Als eiwitten bewaard blijven op deze ketels dan is de kans groot dat ze ook behouden zijn gebleven op andere metalen voorwerpen uit de prehistorie”, besluit Wilkin. “We hebben nog veel te leren, maar dit maakt de mogelijkheden ongekend veel groter.”
