Het einde van de wereld: veelbesproken en dichterbij dan ooit

Grote gevaren die aan het einde van de wereld ten grondslag kunnen liggen, vechten om voorrang op de voorpagina van de krant. Reden voor paniek?

Predikant William Miller had er lang over nagedacht en allerlei berekeningen op losgelaten. Maar nu wist hij het zeker: in 1844 zou Jezus terugkomen. De oude aarde zou vergaan en plaatsmaken voor een nieuwe, betere aarde. Vele gelovigen verkochten al hun bezittingen en wachtten geduldig af. Maar er gebeurde niets. Het ging de boeken in als de ‘Great Disappointment’. In de jaren ervoor waren er al heel wat meer van dit soort teleurstellingen geweest. Velen voor Miller hadden immers gepoogd om op basis van Bijbelboeken als Openbaring en Daniël te voorspellen wanneer het einde van de wereld zich zou aankondigden. Zelfs Isaac Newton – een toch zeer gerespecteerde wetenschapper – had zich er voorzichtig aan gewaagd. En ook na Miller zouden er nog verschillende ‘Great Disappointments’ volgen. In 2011 zagen we het bijvoorbeeld nog eens gebeuren: predikant Harold Camping voorspelde dat de wereld op 21 mei 2011 zou vergaan. Ook hij kwam van een koude kermis thuis. Een jaar later gonsde het opnieuw van de geruchten over het einde van de wereld. Dit keer werden ze niet ingegeven door een predikant, maar door de beruchte Maya-kalender. Maar ook die zorgen bleken ongegrond.

Johannes van Patmos schreef naar aanleiding van visioenen het boek 'Openbaring'.
Johannes van Patmos schreef naar aanleiding van visioenen het boek 'Openbaring'.
Populair
Inmiddels zijn we een paar jaar verder en is het einde der tijden nog altijd een populair gespreksonderwerp. Dat tijdloze karakter is deels natuurlijk te verklaren door het feit dat – wanneer het einde ook komt – het nog nooit zo nabij geweest is als nu. Maar ook de actualiteiten spelen een rol, stelt schrijver en wetenschapsjournalist Steven Stroeykens, auteur van het recent verschenen boek ‘Het einde van de wereld‘. “We hebben de bankencrisis gehad in 2008 en dat gaf ons het gevoel dat het economisch niet goed ging. En ook op politiek niveau zijn er zorgen: de problemen in het Midden-Oosten worden alleen maar groter, we hebben te maken met IS, terrorisme in Europa en ook de spanning tussen Rusland en het westen loopt weer op.” Het doet velen – religieus of niet – vermoeden dat het einde nabij is. Of dat terecht is? “Angst voor het einde van de wereld blijft toch ook een psychologisch-cultureel fenomeen. Zo is er bijvoorbeeld veel minder armoede dan ooit tevoren, maar daar is dan weer niet zoveel aandacht voor in de kranten.”

Religieus
Psychologisch-cultureel of niet, bezig zijn met het einde van de wereld is van alle tijden. Al duizenden jaren vragen mensen zich af hoe en wanneer de aarde ten einde zal komen. Lang speelde God daarin een hoofdrol: “Hij zou een einde maken aan de wereld,” vertelt Stroeykens. Het door Johannes van Patmos opgetekende bijbelboek Openbaring vertelt bijvoorbeeld dat Jezus Christus terug zal komen om te oordelen over de levenden en de doden en een nieuwe aarde te stichten. Na die dag zou er – voor de gelovigen – een betere tijd aanbreken. De christelijke apocalyps heeft de wijze waarop er in het westen over het einde van de wereld gedacht werd eeuwenlang beïnvloed.

“Huidige schijnbaar rationele visies op het einde van de wereld worden vaak nog beïnvloed door religieuze visies”

Niet zo rationeel?
En nog steeds sijpelt die religieuze visie op het einde van de wereld vaak onbewust door in hoe we anno 2016 over het einde van de wereld denken, zo benadrukt Stroeykens. “Huidige schijnbaar rationele visies op het einde van de wereld worden vaak nog beïnvloed door religieuze visies.” Hij ziet dat bijvoorbeeld terug in het debat over klimaatverandering (een serieuze bedreiging voor onze planeet). Sommige mensen zijn geneigd om klimaatverandering te benaderen als een moreel probleem, zo stelt Stroeykens in zijn boek. “De klimaatopwarming is de grote ramp die een einde zal maken aan de oude verdorven wereld. Technische maatregelen of bijsturingen van de markteconomie zullen niet volstaan. Nee, er moet een heel nieuwe samenleving van de grond af worden opgebouwd, een nieuwe duurzame samenleving, die dan in één klap niet alleen de klimaatopwarming afwendt, maar meteen ook alle kwalen van het kapitalisme en het imperialisme geneest. Kortom, we moeten betere mensen worden.” En die benadering is zorgwekkend. “Het klimaatprobleem is urgenter dan dat,” vertelt Stroeykens aan Scientias.nl. “Als we moeten wachten tot we een fijne, rechtvaardige samenleving hebben gecreëerd, vrees ik dat we tegen die tijd al gekookt zijn. We hebben pragmatische oplossingen nodig.”

eindevandewereldTal van scenario’s
Klimaatverandering is natuurlijk niet de enige bedreiging voor de aarde. Het is slechts één van de vele doemscenario’s die in het boek van Stroeykens aan bod komen. In de opsomming van die ‘manieren-waarop-de-aarde-ten-einde-kan-komen’ maakt hij onderscheid tussen ‘realistische scenario’s’ en de ‘catastrofaalste, maar niet zo dreigende scenario’s’. Realistische scenario’s resulteren niet in complete vernietiging van de aarde, maar in het einde van de wereld zoals we die vandaag de dag kennen. Dat einde kan bijvoorbeeld worden ingegeven door klimaatverandering of supervulkanen of een kernoorlog. Maar ook door epidemieën of kunstmatige intelligentie. De ‘catastrofaalste, maar niet zo dreigende scenario’s’ resulteren vaak wel in complete vernietiging van de aarde, maar zijn hypothetisch van aard of liggen nog ver in de toekomst. Je moet dan bijvoorbeeld denken aan een scenario waarin de zon sterft (iets wat over miljarden jaren gaat gebeuren) of aliens met hun voor ons dodelijke virussen op aarde landen of het universum – hetzij met een Big Rip of Big Crunch – ophoudt te bestaan.

Klimaatverandering en kernoorlogen
Bedreigingen genoeg, maar welke zijn in de ogen van Stroeykens nu het meest angstaanjagend? “Dat zijn er eigenlijk drie,” vertelt hij. “Allereerst de nucleaire oorlog. Daar wordt minder vaak over gesproken, maar dat is toch een reële mogelijkheid.” De VS en Rusland hebben elk op dit moment ongeveer 4500 kernwapens, zo is in het boek ‘Het einde van de wereld’ te lezen. Meer dan de helft daarvan ligt in opslag. Maar een groot deel (1790 in het geval van Rusland en 1930 in het geval van de VS) ligt klaar voor gebruik. En ook landen als Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, India, Pakistan, China, Israël en Noord-Korea hebben de beschikking over kernwapens. Daarnaast maakt Stroeykens zich ook zorgen over klimaatverandering. “Zeker nu Trump aan de macht is gekomen,” stelt hij, verwijzend naar het feit dat de president-elect niet van plan lijkt om de uitstoot van de VS terug te dringen. “2016 is weer een recordbrekend warm jaar en er zijn publicaties die suggereren dat de werkelijke opwarming hoger uit gaat vallen dan klimaatmodellen ons willen doen geloven.” Als derde noemt Stroeykens de politieke-economische situatie. “Die is zeker niet stabiel op het moment.” En dat dat zorgwekkend is, weten we wanneer we in de geschiedenisboeken duiken. “In 1914 ontstond een wereldoorlog die niemand had zien aankomen en die zeker tot 1945 verstrekkende gevolgen had. Niemand was van plan om in 1914 een wereldoorlog te beginnen, maar er was sprake van een gespannen situatie en één klein foutje zette Europa in vuur en vlam. Het is niet uitgesloten dat zoiets opnieuw zou kunnen gebeuren. En dat is nu met de beschikbaarheid van kernwapens toch wel erg angstaanjagend.”

“We moeten een open geest houden en ook denken aan scenario’s die misschien niet zo aantrekkelijk zijn om door Hollywood verfilmd te worden”

Je denkt wellicht dat Stroeykens na het schrijven van dit boek geen oog meer dichtdoet. Maar dat is niet het geval. “Ik ben van nature een optimist. Dus ik maak me geen al te grote zorgen.” En hij schreef het boek ook zeker niet om anderen slapeloze nachten te bezorgen. Sterker nog: ergens kan het boek ons geruststellen. “Ik wil laten zien dat we ons niet blind moeten staren op onze angst. In het verleden zijn veel van die angsten namelijk irrelevant gebleken. Daarnaast hoop ik dat mensen naar aanleiding van het boek verder kijken dan de manieren waarop de aarde volgens de populaire media kan vergaan. Want we moeten wel een open geest houden en ook denken aan scenario’s die misschien niet zo aantrekkelijk zijn om door Hollywood verfilmd te worden. Uiteindelijk ontstaat zo een veerkrachtige samenleving.” Eentje die zich met opgeheven hoofd realiseert dat aan alles ooit een einde komt.

Bronmateriaal

Interview met Steven Stroeykens

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd