Voor de kust van Zuid-Afrika lagen ooit enorme eilanden met honderden miljoenen zeevogels en pinguïns. Maar toen steeg de zeespiegel en werden de eilanden grotendeels opgeslokt door het wassende water. De pinguïns wisten echter te overleven. Nu is de vraag: voor hoe lang nog?
De laatste ijstijd bereikte ongeveer 20.000 jaar geleden zijn piek. Gletsjers bedekten grote delen van Noord-Europa en de zeespiegel was tientallen meters lager dan nu. Zo ontstonden er vijftien grote eilanden voor de westkust van Zuid-Afrika. Ze vormden de perfecte broedplaats voor grote pinguïnkolonies. Maar de aarde begon op te warmen en tussen 15.000 en 7.000 jaar geleden steeg het zeeniveau in die regio wel 100 meter. Op enkele heuvels na verdwenen de meeste eilanden onder water. Je kunt wel bedenken wat dat met de Afrikaanse pinguïns deed: hun leefgebied decimeerde en hun populatie stortte in. Maar de vindingrijke beestjes wisten te overleven.
Lekker flexibel
Hoe dat hen is gelukt? Door te eiland hoppen. “De Afrikaanse pinguïn is een goed voorbeeld van hoe veerkrachtig wilde diersoorten kunnen zijn, zelfs onder zulke zware omstandigheden”, legt professor Guy Midgley uit aan Scientias.nl. “Deze pinguïns zijn door natuurlijke selectie overgebleven. Ze waren beter dan andere pinguïns bestand tegen de zeespiegelstijging en bleken in staat om zich opnieuw te vestigen in andere leefgebieden nadat hun natuurlijke habitat volledig verloren was gegaan. Dat lukte hen mogelijk door flexibel parings- en broedgedrag.”
Dat kan ook nu hun grote voordeel zijn, vertelt de onderzoeker. “Ze zijn daardoor wellicht ook al aangepast aan nieuwe menselijke stressfactoren, zoals klimaatverandering. Maar het betekent niet dat deze soort alle stress zonder meer tolereert. Hun aantallen kunnen zo laag worden dat ze toch toevallig uitsterven. We weten ook nog niet genoeg om in te schatten wat de kans is dat ze uitsterven door oorzaken als hoge temperaturen of gebrek aan voedsel. Het kan bijvoorbeeld zijn dat er iets gebeurt waardoor ze lange tijd niet meer naar de oceaan kunnen voor voedsel. Dat zou ze erg kwetsbaar maken voor verhongering als ze niet genoeg reserves hebben.”
Nog maar zeven kolonies
De onderzoekers willen met hun nieuwe onderzoek dan ook inzicht krijgen in de huidige kwetsbaarheid van de laatste overgebleven pinguïnsoorten in Afrika. Want ondanks hun grote veerkracht staan de soorten er niet best voor. De vele miljoenen pinguïns van weleer staan in schril contrast met de verdere ineenstorting van de populatie na 1900. In 1910 waren er op Dassen-eiland nog bijna 1,5 miljoen pinguïns. In 2011 was dat aantal teruggelopen tot nog maar 21.000 broedpaartjes en in 2019 was de populatie nog verder geslonken naar slechts 13.600 paartjes, die samen in nog maar zeven kolonies leven. Sinds 2005 staat de Afrikaanse pinguïn dan ook op de lijst van bedreigde diersoorten.
Piepkleine eilandjes
Hun habitat is dan ook wel erg klein geworden. Vandaag de dag zijn de vijf grootste eilanden voor de westkust van Zuid-Afrika en Namibië: Robben-eiland (5 km2), Dassen-eiland (3 km2) en Possession-, Seal- en Penguin-eiland (minder dan 2 km2). “In onze studie keken we naar waar en wanneer eilanden voor de kust zijn gevormd. Een van de eilanden die we identificeerden was ongeveer 300 km2 groot, dat is net zo groot als de Malediven! Nu is de grootste maar 5km2. Die enorme eilanden moeten hele interessante ecosystemen hebben gehad en hadden potentieel gigantische pinguïnpopulaties”, vertelt hoofdonderzoeker Heath Beckett aan Scientias. Zijn schattingen lopen uiteen van 6,4 tot 18,8 miljoen pinguïns in de hoogtijdagen.
De druk van de mens
Maar zoals gezegd: toen de zeespiegel omhoogkwam, daalde het aantal pinguïns snel. “Dit had toen al een enorm effect op de populaties. Maar nu ervaren de pinguïns nog extra druk van mensen in de vorm van klimaatverandering, de vernietiging van het leefgebied en concurrentie om eten”, legt hij uit. Dus ja, er zijn grote zorgen over het voortbestaan van de pinguïns, van de andere kant: ze hebben hun veerkracht vaak genoeg aangetoond in de afgelopen duizenden eeuwen. “Veranderingen van de zeespiegel maakten het noodzakelijk voor de broedkolonies om nieuwe plekken te zoeken en omdat hun habitat zo klein was geworden moest er worden gevochten voor een plekje om te broeden. Deze historische flexibiliteit geeft natuurbeschermers ruimte om broedplaatsen zelfs op het vasteland beschikbaar te maken.” Midgley vult aan: “Het zijn geweldige overlevers. Ze hebben weinig nodig om het vol te houden. Eiland hoppen heeft hen in het verleden gered, dus ze weten wat hen te doen staat.”
Visserijverbod
Dat klinkt positief, maar de druk van de mens is groot. De pinguïns moeten concurreren met de commerciële visindustrie en met andere mensen voor hun voedsel. “Voldoende toegang tot voedsel uit de zee blijft een cruciaal element om uitsterven te voorkomen”, geeft Beckett toe. “Een grote bedreiging voor alle kolonies is de afname van de visstand. Zelfs als het ons lukt om de broedplaatsen te verbeteren dan nog moeten al die pinguïns toegang hebben tot voldoende vis binnen afzienbare afstand van hun kolonie. Een eerder experiment waarbij de visserij rondom de broedeilanden verboden werd, heeft al aangetoond dat het veel beter ging met de kolonies als ze niet zo ver hoefden te zwemmen voor voedsel. Hoewel dit nu algemeen bekend is, wordt er geen wet ingevoerd die vissen op deze plekken verbiedt. Maar dat is wel nodig als je wil dat de populatie zich herstelt.”
