De uitstoot van kwik is sinds de jaren 70 hard afgenomen, maar gek genoeg neemt het kwikgehalte bij dieren in het Noordpoolgebied nog steeds toe. Deense wetenschappers zijn er nu achter hoe dat komt.
De onderzoekers van de universiteiten van Aarhus en Kopenhagen ontdekten dat oceaanstromingen een onverwacht grote rol spelen bij de aanvoer van kwik naar het poolgebied. En dat kan nog eeuwenlang gevolgen hebben voor mens en milieu, stellen zij in hun studie die in Nature Communications verscheen.
“We houden de hoeveelheid kwik in pooldieren al meer dan veertig jaar in de gaten”, vertelt hoogleraar Rune Dietz. “En hoewel de wereldwijde uitstoot sinds de jaren zeventig daalt, gebeurt dat niet in het Noordpoolgebied, integendeel.”
Kwik komt onder meer vrij bij kolenverbranding en goudwinning en blijft ongeveer een jaar hangen in de atmosfeer. Niet zo erg zou je zeggen, maar voor kwik in water geldt iets heel anders: zodra het in de oceaan terechtkomt, kan het daar meer dan 300 jaar blijven circuleren. Zelfs met de huidige uitstootbeperkingen kan het dus nog eeuwen duren voordat de kwikconcentraties in het Noordpoolgebied daadwerkelijk afnemen.
Vingerafdruk van kwik
De onderzoekers analyseerden meer dan 700 milieustalen uit Groenland, waaronder weefsel van ijsberen, zeehonden en vissen, maar ook veenmonsters. Sommige monsters waren meer dan veertig jaar oud. In elk monster bepaalden ze de samenstelling van zes veelvoorkomende kwikisotopen. Deze isotopen werken als een soort chemische vingerafdruk, waarmee de herkomst en transportroute van het kwik te achterhalen is.
“De isotopensignaturen laten zien waar het kwik vandaan komt en via welke route het het Arctisch gebied bereikt”, legt onderzoeker Jens Søndergaard uit. Zo bleek bijvoorbeeld dat het centrale westen van Groenland vooral wordt beïnvloed door Atlantisch water dat via de Irmingerstroom binnenkomt, terwijl andere delen van het gebied voornamelijk worden stromingen uit de Arctische Oceaan binnenkrijgen.
Gevolgen voor mens en dier
Kwik is een krachtige neurotoxine die de hersenen, het immuunsysteem en de voortplanting kan aantasten. Belangrijke roofdieren in het Noordpoolgebied, zoals ijsberen en tandwalvissen, hebben inmiddels twintig tot dertig keer zoveel kwik in hun lichaam als vóór de industrialisatie. En dat is niet zonder risico: het kan bij de dieren gedragsveranderingen, vruchtbaarheidsproblemen en een verzwakte afweer veroorzaken.
Maar ook mensen lopen gevaar. Inheemse volkeren in het Noordpoolgebied leven van de jacht op zeezoogdieren. Zij kunnen via hun voedselketen grote hoeveelheden kwik binnenkrijgen. Professor Christian Sonne benadrukt: “Kwik tast mogelijk ook zintuiglijke functies aan. Dat kan het overlevingsvermogen van dieren én mensen direct beïnvloeden.”
Minamata-verdrag onder druk
De nieuwe inzichten zetten vraagtekens bij de effectiviteit van het Minamata-verdrag, het wereldwijde akkoord waarmee sinds 2013 wordt geprobeerd de uitstoot van kwik terug te dringen. Volgens Dietz verklaart de invloed van oceaanstromen waarom het Noordpoolgebied nauwelijks reageert op de wereldwijde daling van kwikuitstoot.
“Het kwik dat tientallen jaren geleden in landen als China werd uitgestoten, kan via oceaanstromen tot 150 jaar onderweg zijn naar Groenland”, aldus Dietz. “Dat betekent dat we nog lang met de gevolgen van vervuiling uit het verleden kampen.”
Vervolgonderzoek
De onderzoekers gaan hun werk voortzetten in het project GreenPath. De isotopenanalyses maken bovendien deel uit van grotere internationale samenwerkingsverbanden, zoals WhaleAdapt en ArcSolutions. Die moeten helpen om de verspreiding van kwik wereldwijd beter te begrijpen én om toekomstige beleidsmaatregelen effectiever te maken.
De bevindingen onderstrepen hoe belangrijk het is om niet alleen de uitstoot van nu te beperken, maar ook inzicht te krijgen in de langetermijneffecten van historische vervuiling. In de woorden van Dietz: “De oceaan vergeet niet.”
