Men veronderstelde dat dinosaurusskeletten de basis vormden voor de legende van de griffioen. Maar een nieuwe studie daagt die aanname nu uit.
Een griffioen is een mythisch wezen dat voorkomt in de mythologieën van verschillende culturen, waaronder de oude Griekse, Egyptische en Perzische. Het is een machtig wezen, afgebeeld met het lichaam van een leeuw en de kop en vleugels van een adelaar. Eeuwenlang dachten wetenschappers te weten waar de legende van de griffioen vandaan kwam. Zo zou het wezen zijn afgeleid van dinosaurusskeletten, zoals die van de Protoceratops. Maar een recente studie maakt nu korte metten met deze veronderstelling.
Verband
Meer dan dertig jaar geleden opperde de folklorist Adrienne Mayor voor het eerst dat dinosaurusskeletten, zoals die van de Protoceratops, de inspiratie waren achter de mythologische griffioen. Sindsdien is deze hypothese een integraal onderdeel geworden van boeken, documentaires en museumtentoonstellingen. De hypothese suggereert dat oude nomaden die goud zochten in Centraal-Azië de resten van Protoceratops ontdekten. Verhalen over de botten van Protoceratops verspreidden zich vervolgens naar het zuidwesten via handelsroutes. En dit zou mogelijk hebben bijgedragen aan de inspiratie voor verhalen over de griffioen.
Protoceratops was een kleine dinosaurus van ongeveer twee meter lang, die leefde in Mongolië en Noord-China tijdens het Krijt, ongeveer 75-71 miljoen jaar geleden. Ze behoorden tot de groep van gehoornde dinosaurussen, waardoor ze verwant waren aan Triceratops, hoewel ze zelf geen gezichtshoorns hadden. Net als griffioenen stonden Protoceratops op vier poten, hadden ze snavels en hadden ze franje-achtige uitsteeksels aan hun schedels die als vleugels kunnen worden geïnterpreteerd.
Om te onderzoeken of de bewering inderdaad waar is, hebben onderzoekers de verspreiding en eigenschappen van Protoceratops-fossielen opnieuw bekeken. Ze raadpleegden ook klassieke bronnen die de griffioen linken aan Protoceratops en werkten samen met historici en archeologen om het traditionele beeld van de oorsprong van de griffioen te begrijpen. En uiteindelijk concludeerden ze dat geen van de argumenten stand hield.
Goud
Het idee dat nomaden die goud zochten fossiele resten van de Protoceratops zouden hebben ontdekt, lijkt bijvoorbeeld onwaarschijnlijk. Dat komt omdat Protoceratops-fossielen honderden kilometers verwijderd zijn van oude goudvindplaatsen. Het is ook twijfelachtig of nomaden überhaupt de Protoceratops-skeletten zouden hebben zien liggen, zelfs als ze op zoek waren naar goud op de plekken waar deze fossielen lagen. “Men denkt vaak dat dinosaurusskeletten half begraven worden ontdekt, alsof ze daar liggen als de resten van recent overleden dieren,” zegt onderzoeker Mark Witton. “In werkelijkheid is echter maar een klein deel van een verwerend dinosaurus-skelet zichtbaar voor het blote oog. Ze vallen echt niet op, behalve dan voor ervaren fossielenjagers. Als de nomaden meer van de fossielen hadden willen zien, wat nodig zou zijn als ze mythen wilden vormen over deze dieren, moesten ze het fossiel uit het omringende gesteente halen. Dat is echter geen eenvoudige taak, zelfs niet met moderne gereedschappen. Het lijkt waarschijnlijker dat Protoceratops-resten over het algemeen onopgemerkt bleven.”
De verspreiding van mythen over de griffioen door de geschiedenis heen strookt evenmin met de hypothese dat deze legende begon met fossielen uit Centraal-Azië en zich van daaruit naar het westen verspreidde. Bovendien zijn er geen duidelijke verwijzingen naar Protoceratops-fossielen in oude literaire werken. Daarnaast vertoont Protoceratops enkel gelijkenissen met een griffioen omdat het een dier is met vier poten en een snavel. Maar daar houdt het wel een beetje op. Veel griffioenen zijn duidelijk samengesteld uit kenmerken van levende katten en vogels, niet van fossiele dinosaurussen zoals Protoceratops.
Kortom, hoewel wetenschappers lange tijd dachten te weten waar de griffioen zijn oorsprong vond, wordt deze heersende veronderstelling nu weerlegd. “Het is essentieel om het onderscheid te maken tussen fossiele folklore die op feiten berust – dus verbindingen tussen fossielen en mythen gesteund door archeologische ontdekkingen of sterke referenties in literatuur en kunst – en speculatieve theorieën gebaseerd op intuïtie,” meent onderzoeker Richard Hing. “Het idee dat mensen dinosaurusbotten vonden en in hun mythologie integreerden, is op zichzelf niet verkeerd. Het is echter wel noodzakelijk om dergelijke voorstellen zijn gestoeld op historisch, geografisch en paleontologisch bewijs. Zonder deze basis blijft het slechts bij speculatie.”
