Voor ouderen is het belangrijk dat ze een gevoel van nut ervaren voor de wereld of de mensen om hen heen. Anders gaat hun gezondheid veel harder achteruit dan wanneer ze ‘sociaal vitaler’ zijn.
Patiënten die lijden aan hartfalen takelen sneller af als ze daarbij gevoelens van nutteloosheid ervaren, omdat ze bijvoorbeeld niet meer kunnen zorgen voor familie en vrienden. Dat is de uitkomst van een nieuwe studie naar het verband tussen bepaalde vormen van sociale interactie en een slechtere prognose van hartfalenpatiënten.
Hoofdonderzoeker Satoshi Katano van het Sapporo Medical University Hospital in Japan legt in een interview met Scientias.nl uit hoe zijn studie de levensverwachting en de kwaliteit van leven van patiënten met hartfalen kan verbeteren. “We zijn de eersten die een duidelijk verband aantonen tussen een verlaagd gevoel van sociaal nut en versnelde aftakeling bij oudere patiënten met hartfalen. Onze studie laat zien hoe belangrijk het is om een breed programma te ontwikkelen met de focus op een sociale benadering van de zorg voor deze patiënten”, zegt Katano. Bij twee derde van de oudere mensen met hartfalen is er een bepaalde vorm van sociale kwetsbaarheid aanwezig. De prognose van deze patiënten is slechter dan bij mensen zonder sociale kwetsbaarheid.
Sociaal nut
“Niet de mate van sociaal isolement, maar hoe de kwetsbare oudere kijkt naar zijn eigen sociale rol blijkt de belangrijkste voorspeller van een slechte gezondheid. Verschillende eerdere studies richtten zich op de invloed van sociaal isolement op oudere hartfalenpatiënten, maar tot op heden onderzocht nog niemand het gevoel van ‘nuttig zijn’ onder deze groep patiënten. Dit is een fascinerende uitkomst. We kunnen met deze nieuwe kennis aan de slag om effectieve behandelmethodes te ontwerpen”, legt dr. Katano uit.
Sociale kwetsbaarheid wordt algemeen erkend als risico voor de gezondheid bij oudere mensen. Het begrip omvat verschillende aspecten, zoals het niet meer uitvoeren van een sociale rol, gebrek aan sociale activiteiten, het verlies van een sociaal netwerk en de eenzaamheid die hieruit voortvloeit.
Sociale kwetsbaarheid
“Sociale kwetsbaarheid is niet alleen gelinkt aan hartfalen, maar ook aan andere aandoeningen. Uit ons onderzoek blijkt dat vooral het gevoel ‘nutteloos te zijn’ of ‘niet gezien te worden’ een belangrijke rol te spelen als indicator van sociale kwetsbaarheid. Thuiswonende ouderen die zichzelf laag inschalen op ‘van nut zijn’, zijn vaker invalide, lijden vaker aan progressieve aandoeningen en overlijden vaker vroegtijdig. Degenen die denken dat ze niks aan de wereld of hun sociale omgeving bijdragen, hebben minder sociale contacten, een slechtere zelfredzaamheid, voelen minder sociale steun en controle en hebben minder veerkracht dan degenen die het gevoel hebben meer van nut te zijn”, vertelt Katano.
“Eerdere studies toonden al aan dat een verminderd gevoel van nut leidt tot het mijden van zorg en minder betrokkenheid bij activiteiten die goed zijn voor de gezondheid. Ook dit leidt tot een versnelde achteruitgang van de geestelijke en fysieke gezondheid. Bovendien bleek het ontbreken van een gevoel van sociaal nut een nadelig effect te hebben op de werking van het centrale zenuwstelsel, neurotransmitters en het immuunsysteem. Dit maakt de kans op ziekten, invaliditeit en andere ouderdomskwalen groter.”
Sociaal onderdeel in behandelplan
De studie werd uitgevoerd in Japan. De intensiteit en mate van sociale interacties kunnen verschillen tussen culturen, maar de wetenschappers vermoeden dat sociale kwetsbaarheid in alle samenlevingen een negatieve invloed heeft op de gezondheid van oudere patiënten met hartfalen. Daarom vindt Katano het essentieel om een sociaal aspect in het behandelplan op te nemen.
“We zijn druk bezig om een uitgebreid sociaal en fysiek beweegprogramma te ontwikkelen bestaande uit meerdere onderdelen. We zetten daarbij vol in op digitale technologie om zoveel mogelijk mensen te kunnen bereiken en te helpen. Eerder onderzoek toonde al aan dat een breed trainingsprogramma dat focust op zaken als uithoudingsvermogen, kracht, coördinatie, balans en flexibiliteit een positief effect heeft op zowel de fysieke, cognitieve en emotionele gesteldheid als het sociale netwerk van de deelnemers”, verklaart Katano.
Virtueel museum
“De afgelopen drie jaar waren er door de coronamaatregelen veel minder mogelijkheden voor mensen om mee te doen aan sociale activiteiten. Daarom zijn nieuwe technologieën zoals smartphone-apps, videobellen, communicatie via sociale media en het gebruik van virtual reality wat ons betreft zeer veelbelovende opties. Ik verwacht dat interactieve online mogelijkheden, zoals virtuele museumrondleidingen, ook in de toekomst, als het gevaar van corona volledig is geweken, een goede oplossing kunnen zijn om het probleem van sociale kwetsbaarheid in de samenleving aan te pakken”, aldus Katano.
Ook ziet hij een kat of interactieve robot een zorgrol vervullen in het huishouden van een sociaal kwetsbare oudere. “Huisdieren, interactieve knuffeldieren of sociale robots kunnen ook nuttig zijn als hulpmiddel om sociale kwetsbaarheid te verminderen of te voorkomen”, besluit Katano.
