Wetenschappers dringen er bij regeringen op aan om eenzaamheid als een volksgezondheidskwestie te beschouwen.
We weten dat eenzaamheid tegenwoordig veel mensen treft. Zo heeft onderzoek al eens aangetoond dat een derde van de bevolking in geïndustrialiseerde landen zich eenzaam voelt. Eén op de twaalf mensen is zelfs zo eenzaam, dat het leidt tot ernstige gezondheidsproblemen. Maar hoe wijdverbreid is eenzaamheid eigenlijk op wereldschaal? En hoe brengt Nederland het ervan af? Onderzoekers zochten het uit.
Eenzaamheid
Iedereen voelt zich weleens eenzaam, net als je ook ooit wel eens honger of dorst zult hebben. Het hoort dus een beetje bij het leven. “Het is belangrijk om in gedachten te houden dat eenzaamheid een gemeenschappelijke ervaring is,” legt onderzoeker Melody Ding in gesprek met Scientias.nl uit. “Iedereen zal op een bepaald moment in zijn of haar leven het gevoel van eenzaamheid ervaren.” Maar eenzaamheid moet niet worden onderschat. Hoewel iedereen zich weleens alleen kan voelen, zijn er wel degelijk gradaties. “Het wordt problematisch wanneer iemand chronisch eenzaam is,” gaat Ding verder. “In dat geval voelen mensen zich ‘vaak’ of ‘bijna altijd’ eenzaam.”
Verdeling over de wereld
In een nieuwe studie concentreerde Ding zich met haar collega’s op die groep mensen. Bestaand bewijs toont namelijk aan dat eenzaamheid niet alleen de geestelijke gezondheid en het welzijn aantast, maar ook verband houdt met een reeks lichamelijke gezondheidsproblemen en vroegtijdig overlijden. Dit spoorde het onderzoeksteam aan om in kaart te brengen hoe eenzaamheid verdeeld is over de hele aardbol, om zo besluitvormers te helpen inzicht te krijgen in de omvang en ernst van het probleem.
Studie
Het team doorzocht onderzoeksdatabases en vond enkele tientallen observatiestudies met nationale schattingen over eenzaamheid in 113 landen tussen 2000 en 2019. Er waren wel opmerkelijk meer gegevens beschikbaar over hogeinkomenslanden (met name Europa) in vergelijking met lage- en middeninkomenslanden.
Wereldschaal
De onderzoekers komen tot een verontrustende conclusie. Want eenzaamheid blijkt niet alleen in geïndustrialiseerde landen, maar wereldwijd gezien een enorm probleem. Veel landen blijken te kampen met eenzame inwoners. Wel blijkt er een aanzienlijke geografische variatie te bestaan, waarbij mensen woonachtig in Noord-Europese landen zich consequent minder eenzaam voelen.
Europa
In Noord-Europa blijkt slechts 2,9 procent van de jongvolwassenen, 2,7 procent van de volwassenen van middelbare leeftijd en 5,2 procent van de ouderen eenzaam. Ook Nederland doet het goed op de eenzaamheidsschaal, zo vertelt Ding. “Nederland bevindt zich op hetzelfde niveau als de Noord-Europese landen,” vertelt ze. “Daarnaast presteert Nederland consistent beter dan de meeste van jullie buurlanden, zoals België en Duitsland, in alle leeftijdsgroepen.” Het meest eenzaam zijn Oost-Europese landen, waar 7,5 procent van de jongvolwassenen, 9,6 procent van de volwassenen van middelbare leeftijd en 21,3 procent van de ouderen zich eenzaam voelt.
Waarom?
De vraag is waarom mensen in Noord-Europa, die toch echt in geïndustrialiseerde en individualistische landen wonen, zich minder eenzaam voelen. “Dat is inderdaad de vraag,” zegt Ding. “Dit is helaas nog niet uitgebreid bestudeerd. We moedigen toekomstig onderzoek omtrent dit vraagstuk dan ook aan. Tegelijkertijd bestaan er wel enkele hypotheses. We denken dat de verklaring veelzijdig is: Noord-Europese landen hebben namelijk meestal ook weinig sociale ongelijkheden en behoren tot enkele van de gelukkigste landen ter wereld. Bovendien hebben ze goede gezondheidszorg en één van de beste socialezekerheidsstelsels. Dat kan natuurlijk allemaal een bijdrage leveren.”
Coronapandemie
De onderzochte gegevens beperken zich tot 2019. En dus is het de vraag wat het effect van de coronapandemie op eenzaamheid is geweest. Veel maatregelen die door overheden zijn genomen, hadden als doel om ons te beschermen tegen het rondwarende coronavirus. Maar door mensen te isoleren, werden ze niet alleen afgezonderd van het coronavirus, maar ook van fysieke sociale contacten. En dat kan bijdragen aan eenzaamheid. Op dit moment weten we echter nog niet wat precies de consquenties zijn geweest, stelt Ding. Maar het kan het vast niet ten goede zijn gekomen. “Er bestaan gegevens die wijzen op ‘acute effecten’ van de pandemie, met name de lockdown en de anderhalve meterregel,” zegt Ding. “Maar op dit moment is er nog weinig bewijs op basis van gestandaardiseerde methodologieën en metingen. We hopen zeker dat voortdurende dataverzameling in vergelijking met onze gegevens aanknopingspunten kan bieden voor de toekomst.”
Volksgezondheidskwestie
Al met al onderstrepen de onderzoekers dat eenzaamheid wereldwijd als een belangrijk en relevant probleem moet worden beschouwd. “Dat de geografische verschillen enorm zijn – ook binnen Europa – suggereert opnieuw dat eenzaamheid een systemisch probleem is, dat wordt bepaald door een reeks factoren op macroniveau,” betoogt Ding. “Het is niet alleen een individueel psychologisch probleem.” Gezien de negatieve effecten van eenzaamheid op de gezondheid, zeggen de onderzoekers dan ook dat hun bevindingen de urgentie versterken om eenzaamheid als een dreiging voor de volksgezondheid te beschouwen. “Het moet echt worden aangepakt als een volksgezondheidskwestie,” aldus Ding. “Hoewel een individuele benadering (bijvoorbeeld therapie) belangrijk is om eenzaamheid op te lossen, is dit niet voldoende. Eenzaamheid is zoals gezegd een systematisch probleem dat ingebed is in veel maatschappelijke problemen, zoals dakloosheid, sociale ongelijkheden en polarisatie. En systematische problemen vereisen systematische oplossingen, wat een veelvoorkomende benadering is bij volksgezondheidskwesties.”
Verandering
De onderzoekers dringen er bij regeringen dan ook op aan om sociale en structurele factoren die het risico op eenzaamheid vergroten – waaronder armoede, onderwijs, vervoer, ongelijkheden en huisvesting – aan te pakken. Daarnaast sturen ze ook aan op preventieve maatregelen, zoals betere bewustwording door middel van campagnes, die het stigma en stereotypering rond eenzaamheid oplossen. Want wat de coronapandemie in ieder geval heeft aangetoond, is dat eenzaamheid niet alleen een probleem is van ouderen. “Inspanningen om eenzaamheid te voorkomen en te verminderen vereisen goed gecoördineerd doorlopend toezicht in verschillende levensfasen en brede geografische gebieden,” aldus de onderzoekers.
Daarnaast hoopt Ding dat onderzoek naar eenzaamheid wordt voortgezet. “Er bestaan nog opvallende gegevenshiaten,” zegt ze. “Over Europa zijn veel gegevens beschikbaar, maar over lage- en middeninkomenslanden is er veel minder bekend. Dit is dan ook een belangrijk gelijkheidsprobleem dat moet worden aangepakt. Bovendien vragen de aanzienlijke verschillen in eenzaamheid tussen landen en regio’s om diepgaand onderzoek om zo de oorzaken van eenzaamheid te ontrafelen en om effectieve manieren te verzinnen om ermee om te gaan.”
