In de zomer van 2023 gebeurde er iets bijzonders in de Noord-Atlantische Oceaan. Van de kust van Groenland tot aan de Sahara en van Europa tot de Verenigde Staten stegen de zeetemperaturen in ongekend tempo. De recordbrekende zeewarmte in 2023 was het gevolg van zwakke wind, meer zon en de oprukkende klimaatverandering, blijkt uit nieuw Australisch onderzoek.
Wetenschappers van de University of New South Wales (UNSW) in Sydney komen in de nieuwste uitgave van Nature met een alarmerende boodschap: de opwarming was twee jaar geleden in één seizoen even groot als twintig jaar aan normale klimaatopwarming bij elkaar opgeteld. “De intensiteit van de opwarming in die ene zomer was gelijk aan ongeveer twee decennia aan opwarming voor de Noord-Atlantische Oceaan”, zegt hoofdonderzoeker professor Matthew England. “Zulke extreme temperatuurpieken zijn meestal tijdelijk, maar we verwachten dat ze in de toekomst steeds vaker voor zullen komen.”
Ironisch genoeg was England op dat moment juist bezig met onderzoek naar een afkoelende regio in de oceaan. Deze ‘koude vlek’ ten zuidoosten van Groenland is een bekend fenomeen dat gelinkt is aan het afremmen van de AMOC, de inmiddels bekende oceaanstroming, die zorgt voor het milde klimaat in West-Europa. Dat deze regio ineens extreem opwarmde, was voor het onderzoeksteam dan ook een grote verrassing.
Drietrapsraket
Hoe kwam deze snelle opwarming tot stand? Het antwoord zit in een combinatie van ongekend zwakke wind en toegenomen zonnestraling, versterkt door de langetermijneffecten van klimaatverandering. “We zagen dat de bovenste laag van de oceaan, die direct wordt beïnvloed door zonlicht, extreem dun was”, legt onderzoeker Alex Sen Gupta uit. “Normaal gesproken is die laag in de zomer 20 tot 40 meter diep. In juni en juli 2023 was dat op sommige plekken slechts 10 meter.”
Doordat de wind zo zwak was, werd de warme bovenlaag nauwelijks vermengd met het koelere water eronder. “Het was alsof je een pan water op het vuur zet met heel weinig water erin, dat warmt veel sneller op”, legt hij uit. Wetenschapper Zhi Li, die verantwoordelijk was voor de oceaanmetingen in het onderzoek, benadrukt dat langdurige klimaatverandering ook een duit in het zakje doet. Als zeewater opwarmt, wordt de dichtheid lager. Dit zorgt ervoor dat het mengen door de wind nog moeilijker wordt. “We hadden dus te maken met een tijdelijke én een structurele verdunning van de bovenlaag”, vertelt Li.
Heldere luchten
Een andere factor die het kwik deed stijgen, was de lucht boven de oceaan. Sinds 2020 gelden strengere internationale regels voor de uitstoot van zwavel door schepen. Dat zorgt voor schonere lucht, maar ook voor minder wolken. Dit heeft tot gevolg dat meer direct zonlicht het zeeoppervlak bereikt. “Het is goed nieuws voor de luchtkwaliteit”, zegt England. “Maar het heeft het onbedoelde effect dat de oceaanoppervlakte sneller opwarmt omdat minder zonlicht wordt weerkaatst.” Deze combinatie van weinig wind, dunnere oceaanlagen en heldere luchten veroorzaakte een immense mariene hittegolf, met gevolgen die veel verder reikten dan de watertemperatuur alleen.
Terwijl de oceaan oververhit raakte, namen de luchtmassa’s erboven die warmte mee richting het Europese vasteland. Dat leidde tot bloedhete zomers in landen als Duitsland, Frankrijk en Italië, waar temperatuurrecords sneuvelden. Tegelijkertijd vielen in Spanje en Oost-Europa zware regenbuien en overstromingen. In de Cariben verbleekten koraalriffen door de hitte en orkanen – gevoed door het warme zeewater – namen in kracht toe. Orkaan Idalia bijvoorbeeld trof Florida hard en veroorzaakte minstens acht doden en voor 3,6 miljard dollar aan schade. “Dit was niet zomaar een warm plekje ergens aan de kust”, zegt professor Stefan Rahmstorf van het Potsdam Instituut. “We hadden hier te maken met de plotsklapse opwarming van de hele Noord-Atlantische Oceaan. En dat had een enorme impact op het weer, ecosystemen, mensenlevens en economieën.”
Wat de toekomst brengt
Volgens de wetenschappers is dit nog maar het begin. Naarmate klimaatverandering voortduurt, zal de bovenste oceaanlaag steeds dunner en warmer worden. Daardoor zullen mariene hittegolven in aantal en intensiteit blijven toenemen. “Deze hittegolf duurde misschien maar een paar maanden”, zegt England. “Maar de gevolgen waren meer dan een jaar voelbaar. En het ergste moet nog komen.”
De boodschap van het onderzoeksteam is helder: “De enige manier om het tij te keren, is door fossiele brandstoffen uit te faseren. Netto nul-uitstoot kan niet snel genoeg komen.”
