Door moderne vistechnieken is het voor vissen lang zo aantrekkelijk niet meer om in grote groepen op te trekken.
Het leven op aarde draait veelal om overlevingsstrategieën. In de natuur valt bijvoorbeeld op dat elk organisme een lichaam heeft en bepaald gedrag eigen heeft gemaakt die de kans om in leven te blijven en zich voort te planten vergroten. Ook vissen volgen dit voorbeeld. Maar mogelijk brengen wij nu een belangrijke overlevingsstrategie van de vis in gevaar.
Scholen
Vissen in de oceaan zwemmen vaak in een grote groep bij elkaar. Het voordeel van zo’n school is dat de groep minder kwetsbaar is voor de aanvallen van roofdieren. Doordat de vissen met zoveel zijn, brengen ze namelijk roofdieren in verwarring. De overleving van de meeste individuen wordt dus op deze manier veiliggesteld terwijl de vissen zich ook nog eens heel efficiënt door de oceaan bewegen. Toch is het de vraag hoe lang vissenscholen nog bestaan. Want het zou door ons toedoen best wel eens snel verleden tijd kunnen zijn.
Visserij
Het is te wijten aan de moderne industriële visserij en vistechnieken, zo claimen onderzoekers in een nieuwe studie. In de afgelopen decennia zijn mensen heer en meester van de oceaan geworden. We halen met behulp van schepen en vloten grote hoeveelheden vis uit de zee. Zelfs de meest afgelegen delen van de oceaan zijn niet meer veilig. Met behulp van grote netten worden er enorme groepen vissen in één keer naar boven gehaald. En met drones en spotvliegtuigen krijgen vissers al gauw vissenscholen in het vizier. “Eén van de redenen waarom vissen scholen vormen, is het vermijden van een aanval door roofdieren,” zegt onderzoeksleider Ana Sofia Guerra. “Maar door technologie te ontwikkelen die hele scholen buitmaken, hebben we de rollen omgedraaid.”
Het betekent dat het vormen van een school nu juist nadelig is geworden. “Plots is een sardien in een grote school veel kwetsbaarder dan eentje die de voorkeur geeft aan een kleinere school of alleen leeft,” legt Guerra uit. En dit leidt er mogelijk toe dat grote vissenscholen verdwijnen en vissen een solitaire leefstijl aannemen.
Het is overigens niet voor het eerst dat onze handelingen invloed hebben op de evolutie van vispopulaties. Zo heeft de toenemende druk op de grootste vissen ertoe geleid dat sommige soorten veel kleiner blijven. Omdat we voornamelijk op de grootste vissen jagen, is het dus voordelig om klein te zijn. Deze kleinere vissen zijn daardoor een minder groot doelwit geworden en hebben een grotere kans om te overleven en zich voort te planten. Dit fenomeen heeft zich al voorgedaan bij zalm in de Atlantische en Stille Oceaan in Europa en Noord-Amerika.
Volgens de onderzoekers kan deze verandering verschillende gevolgen hebben. Allereerst is het voor natuurlijke roofdieren die van deze vissen afhankelijk zijn ongunstig. Want ook deze dieren hebben bepaalde jachtmethoden ontwikkeld om vissenscholen te overmeesteren. “We zijn niet de enige roofdieren die door hebben hoe we vissenscholen moeten vangen,” zegt Guerra. Ook zeevogels en pelagische roofdieren coördineren vaak hun aanvallen. Bultruggen drijven bijvoorbeeld haring bijeen met behulp van ingenieuze ‘bellennetten’ waar de vissen in verstrikt raken. “Door het gedrag van de vissen te veranderen, hebben we mogelijk invloed op mariene roofdieren die afhankelijk zijn van scholende vissen,” concludeert Guerra.
Maar ook voor de mens zelf heeft het nadelen. Ansjovis, haring en sardines vormen een aanzienlijk deel van de moderne visserij, waar duizenden mensen voor hun levensonderhoud afhankelijk van zijn. Als vissen voortaan geen scholen meer vormen, kost het waarschijnlijk veel meer tijd, moeite en middelen om toch deze vis te vangen. En dat plaatst de visserij in een kwetsbare positie.
Omkeerbaar
De vraag is natuurlijk of het tij nog te keren valt. De onderzoekers stellen dat het nog niet te laat is, al zouden we wel een stapje terug moeten doen. “Als we de effecten van de visserij op het scholingsgedrag van vissen willen voorkomen, zullen we de visserij moeten terugbrengen tot een veel lager niveau dan nodig was om het effect in de eerste plaats te veroorzaken,” vertelt Guerra. Bovendien is het volgens de onderzoekers belangrijk dat we ons van het probleem bewust zijn. “Anders blijven we mogelijk vissenscholen vangen in de veronderstelling dat alles in orde is,” zegt Douglas McCauley. “Totdat we de laatste school naar boven hengelen. En dan ontdekken we ineens dat het helemaal niet goed zit.”
Dankzij de studie helpen de onderzoekers een handje aan dit bewustzijn mee. “Op dit moment worden vissen vaak nog gezien als getalletjes op een boekhoudblad,” zegt McCauley. “Ons werk herinnert ons eraan dat vissen niet alleen cijfertjes zijn. Het zijn levende dieren met gedrag.” Bovendien spelen vissen een cruciale rol in mariene ecosystemen. En dus moeten we zien te voorkomen dat belangrijk gedrag verandert. “We weten ondertussen dat een dier waarop gejaagd wordt langzaam maar zeker zijn gedrag aanpast,” vervolgt hij. “En wij hebben nu aangetoond dat de visserij gemakkelijk het gedrag van vissen kan veranderen op manieren die zowel voor de vissen, als voor de vissers nadelig is.”
