We leven in een tijdperk waarin alles tot ver achter de komma wordt vastgelegd. Dataverzameling is overal om ons heen, van je smartwatch tot social media-algoritmes. Toch blijkt uit nieuw onderzoek dat de meest fundamentele data over mensen zelf – wie we zijn en waar we wonen – steeds vaker ontbreekt. En dat heeft grote gevolgen.
Wetenschappers van Columbia University en de University of Southampton spreken van een ‘stille crisis’ in de bevolkingsstatistieken. Steeds meer mensen komen niet voor in officiële tellingen en raken daardoor uit het zicht van beleidsmakers, schrijven ze in Science.
Waarom tellen belangrijk is
Bevolkingsdata zijn onmisbaar voor vrijwel elk aspect van bestuur. Van het bouwen van ziekenhuizen en scholen tot het plannen van noodhulp bij rampen, het begint allemaal met weten hoeveel mensen er zijn, waar ze wonen en wat ze nodig hebben. In de meeste landen vormen censussen (volkstellingen) hiervoor de basis. Dit zijn grootschalige bevolkingsonderzoeken die meestal eens in de tien jaar plaatsvinden. Al sinds de Romeinse tijd worden ze gebruikt om een samenleving in kaart te brengen. Maar de betrouwbaarheid van die data staat nu onder druk.
Perfecte storm
Volgens hoofdonderzoeker Jessica Espey van de University of Southampton is er sprake van een ‘perfect storm’: de coronapandemie, dalend vertrouwen in overheden en grootschalige bezuinigingen op internationale hulp maken het steeds moeilijker om goede bevolkingsgegevens te verzamelen. “Als groepen mensen niet worden meegeteld, verdwijnen ze volledig uit beeld bij beleidsmakers en uitvoerders”, legt Espey uit. “Dat leidt tot ondervertegenwoordiging en een scheve verdeling van middelen. En dat kan ernstige gevolgen hebben.”
De onderzoekers wijzen erop dat belangrijke donoren zoals de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Nederland hun ontwikkelingsbudgetten drastisch hebben verminderd. Veel Westerse landen hebben op het moment andere prioriteiten, zoals defensie. Daarbij slinkt het draagvlak onder de bevolking voor internationale hulp. Zo stopte de VS in februari met de financiering van het Demographic and Health Surveys (DHS)-programma, dat in negentig landen cruciale data verzamelt over groepen mensen die niet goed in kaart zijn gebracht.
Miljoenen mensen niet meegeteld
Het probleem is groot. Van de 204 landen die tussen 2015 en 2024 een volkstelling uitvoerden, heeft een kwart de resultaten nog steeds niet gepubliceerd. We hebben het hier over ongeveer een kwart van de wereldbevolking. In Afrika werd volgens schattingen van de VN maar liefst een op de drie mensen niet geteld tijdens de recente tellingen. Zelfs in rijke landen worden grote telfouten gemaakt. In de VS zijn tijdens de volkstelling van 2020 naar schatting 2,9 miljoen Latino’s niet meegerekend. En de Zuid-Afrikaanse volkstelling van 2022 was helemaal een zootje. Naar schatting 31 procent van de totale bevolking is niet geteld.
Waarom gaat het zo mis?
De coronapandemie gooide roet in het eten wat betreft de huis-aan-huis-interviews. Tegelijkertijd groeit het wantrouwen onder burgers: sommigen vrezen dat hun gegevens worden gebruikt voor immigratiecontrole of dat de persoonlijke data in AI-modellen belanden waarna duistere algoritmes beslissingen over hen gaan nemen. Anderen maken zich zorgen over privacy en datalekken.
Toch is er hoop. Nieuwe technologie, zoals AI-gegenereerde kaarten van gebouwen op basis van satellietbeelden, helpen bij het voorbereiden van volkstellingen en het verlagen van de kosten. In landen als de Democratische Republiek Congo is hiermee al succesvol geëxperimenteerd door het team van WorldPop, een internationaal onderzoeksproject dat nauw samenwerkt met de University of Southampton.
Maar technologie alleen is niet genoeg. “Overheden moeten actief werken aan het opbouwen van vertrouwen”, zegt onderzoeker Dana Thomson van Columbia University. “Mensen moeten begrijpen hoe deze data hun leven beïnvloeden en waarom het belangrijk is dat ze worden meegeteld.”
Iedereen telt mee
Volgens professor Andrew Tatem, leider van het WorldPop-project, zijn nauwkeurige bevolkingsdata geen luxe, maar ‘essentiële infrastructuur’ voor een gezonde samenleving. “Als we groepen blijven uitsluiten, raken we verstrikt in een vicieuze cirkel van onzichtbaarheid, onderinvesteringen en ongelijkheid.” De oproep van de onderzoekers is duidelijk: investeer in het verzamelen van betrouwbare bevolkingsdata, gebruik moderne technieken en wat misschien nog wel het belangrijkste is: zorg dat mensen vertrouwen hebben in hoe die data wordt gebruikt. “Want alleen als iedereen wordt meegeteld, kunnen we ervoor zorgen dat iedereen ook écht meetelt.”
