Een vleesetende rups, die zich hult in de resten van zijn prooi om aan spinnen te ontsnappen. Het is een ietwat lugubere verschijning én uiterst zeldzaam. Reden genoeg dus voor een studie naar de ‘bottenverzamelaar’, zoals hij ook wel wordt genoemd.
Hoe zeldzaam het diertje precies is? Het komt enkel voor op één berghelling op O’ahu, het derde grootste eiland van Hawaii. De rups was tot nu toe ook onbekend bij biologen. Op Hawaii komen verschillende soorten vleesetende rupsen voor, die nergens anders leven, maar de overgrote meerderheid is herbivoor.
Macaber schouwspel
De roofrups, die onderzoeker Daniel Rubinoff en zijn Nederlandse collega Camiel Doorenweerd van de University of Hawaii beschrijven, leeft alleen in spinnenwebben in boomholtes en rotsspleten. Hij behoort tot de Hyposmocoma, een oude groep motten die enkel op Hawaii voorkomt. Het is een aaseter die in spinnenwebben leeft, waar hij verzwakte of dode insecten eet, inclusief de prooien van spinnen die gevangen zitten. Het zijn ook kannibalen: soms peuzelen ze elkaar op. En nog gekker: ze versieren hun zijden omhulsels met oneetbare delen van insecten, die ze met zorg selecteren, op maat maken en vervolgens ‘aantrekken’. Het is waarschijnlijk een nogal macabere camouflage om niet ontdekt te worden door de spinnen bij wie ze in het web prooien pikken.
Doorenweerd vertelt aan Scientias.nl over de eerste keer dat ze het dier tegenkwamen: “Het leek eerst een vreemd hoopje insectenonderdelen. Pas toen er een rupsenhoofd uitstak werd ons duidelijk dat dit een rups was. Bij de eerste vondst dachten we nog dat het misschien toeval was dat er delen van insecten op de rupsenhuls zaten, maar naarmate we meer veldwerk deden in dit gebied kwamen we ze vaker tegen en we vonden ze telkens in de buurt van een spin. Langzaamaan werd duidelijk dat deze rupsen ultiem zijn aangepast aan het samenleven met spinnen.”
Hoopje afval
De camouflage is daar het grote voorbeeld van, legt de onderzoeker uit. “Spinnen eten enkel het zachte weefsel van hun prooi, de harde delen – het exoskelet – blijft achter en de spin ziet dat als afval. Dit zijn precies de onderdelen waarmee de ‘bone collector’ zich omhult, waardoor het voor een spin op een hoopje afval lijkt. Het is de perfecte vermomming in een spinnenweb en ondertussen kan de rups zo nu dan een prooi van de spin meepakken.”
Het is fascinerend hoe slim de rups zich heeft aangepast aan zijn omgeving. “Het is een prachtig voorbeeld van hoe evolutie enorm creatief kan zijn. De evolutie op geïsoleerde eilanden kan in richtingen gaan die we op basis van andere gebieden nooit voor mogelijk hielden. Alleen al dat deze rupsen vleeseters zijn is enorm uniek. Er zijn zo’n 200.000 soorten motten wereldwijd en slechts 0,13 procent daarvan zijn vleeseters. En dan dat deze rupsen insectenonderdelen gebruiken ter camouflage om in een spinnenweb te kunnen leven, ongelooflijk maar echt waar”, klinkt het bewonderend. “Er valt nog ontzettend veel te ontdekken, hier op Hawaï, maar ook op andere plekken op de planeet waar we nog maar erg weinig weten van de insectendiversiteit. Helaas zitten we op een wereldwijd historisch dieptepunt voor subsidie voor dit type onderzoek, waardoor veel soorten zullen uitsterven voordat ze überhaupt ontdekt en beschreven zijn.”
Bedreigde diersoort
De rupsen zijn extreem zeldzaam: in ruim twintig jaar veldwerk zijn ze slechts 62 keer gevonden. Deze moeilijk te vangen soort is waarschijnlijk 5 miljoen jaar ouder dan het oudste eiland van Hawaii. Toch leeft hij nu nog maar in een heel klein stukje bos van 15 vierkante kilometer op O’ahu. Daar lijdt het dier onder dezelfde bedreigingen als veel andere insecten op Hawaii, zoals invasieve roofdieren en habitatverlies. Als er geen maatregelen worden genomen zullen deze laatste overlevenden van de oude vleesetende rupsen met stille trom vertrekken, waarschuwen de onderzoekers.
“Dat de rups zo beperkt is tot een klein stukje landschap maakt de soort erg kwetsbaar voor uitsterven; met een enkele flinke bosbrand kan het gebeurd zijn. Het is ook niet de enige soort in Hawaï die ernstig bedreigd wordt. Er is zeker wel hoop. Er zijn al initiatieven gaande om deze habitat te beschermen omdat er ook andere bedreigde soorten – vogels, planten en slakken – voorkomen, maar alles is relatief kleinschalig. Uiteindelijk is er een bredere aanpak van exoten nodig om dit type habitat te redden”, besluit de bioloog.
