Van kinderopvang naar zwemles en van kinderfeestje naar sportclub, menig moeder zal beamen: het is rennen en vliegen om je kinderen groot te brengen. Dat is niet altijd zo geweest. In vroeger tijden kregen moeders veel meer hulp van mensen in de omgeving. En dat is beter voor moeder én kind.
De hersenen van peuters en kleuters zijn mogelijk zo ontwikkeld dat ze het best gedijen bij persoonlijke aandacht en zorg, maar die hoeft niet per se van de moeder zelf te komen, schrijven antropologen van Cambridge in een nieuwe studie naar de zorg voor kinderen in de tijd van de jagers en verzamelaars. In die tijd kregen kleine kinderen zo’n negen uur per dag persoonlijke zorg en fysiek contact van wel vijftien verschillende verzorgers, klinkt het.
Vroeger veel meer steun
Tijdens het grootste deel van de menselijke geschiedenis kregen moeders veel meer steun dan in de huidige westerse samenleving, vertelt onderzoeker Nikhil Chaudhary. “Meer dan 95 procent van onze evolutionaire geschiedenis leefden we als jager-verzamelaars. Daarom kunnen de samenlevingen uit die tijd ons leren of er bepaalde opvoedmethodes zijn waar kinderen en hun moeders zich psychisch aan hebben aangepast.”
Minstens tien verzorgers
Om te achterhalen in welke mate dat zo is, trok Chaudhary met een collega naar de Mbendjele BaYaka, een volk dat in Congo als jager-verzamelaar leeft. Hun eerste conclusie is dat kinderen “evolutionair geprogrammeerd” zijn om uitzonderlijk veel fysiek contact en persoonlijke aandacht te verwachten van meerdere verzorgers, naast hun biologische ouders. In de tijd van de jager-verzamelaars hadden kinderen minstens tien verzorgers en soms zelfs twintig of meer. Dat waren niet alleen volwassenen, maar ook oudere kinderen in het gezin, die zo waardevolle ervaring konden opdoen voor als ze zelf ouders werden.
Om duidelijk te maken hoe groot de rol is van al deze verzorgers: zij reageerden meer dan de helft van de keren op het gehuil van een baby in plaats van de vader of moeder. “Die ondersteuning van de moeder heeft ook veel voordelen voor kinderen. Zo wordt het risico kleiner dat een kind verwaarloosd of misbruikt wordt. Het beschermt in het algemeen tegen moeilijkheden binnen het gezin en het verbetert het welzijn van de moeder, waardoor zij ook weer beter voor haar kind zorgt”, reageert medeonderzoeker Annie Swanepoel.
Betere kinderopvang
Maar hoe pas je dat toe in de huidige samenleving? Je kunt immers moeilijk bij al je buren gaan aanbellen met de vraag of ze willen helpen bij de opvoeding van je kroost. De onderzoekers stellen dan ook dat de oplossing moet liggen in verbeterde en betaalbare kinderopvang. Daarbij is het belangrijk dat er niet te veel kinderen per begeleider zijn en dat de begeleiders in de opvang meerdere jaren dezelfde personen blijven. Daarmee boots je de situatie zoals vroeger bij de jager-verzamelaars een klein beetje na.
Daarnaast is het zo dat op dit moment kinderopvang vooral dient om ervoor te zorgen dat ouders kunnen gaan werken, maar het zou vaders en moeders ook echt even pauze moeten geven van het zorgen. In de hele menselijke geschiedenis hebben ouders niet onder zo’n grote druk gestaan als nu, als het gaat om een gebrek aan steun, stellen de onderzoekers. “Het familiesysteem in het westen is mijlenver verwijderd van het gemeenschapsleven van de jager-verzamelaars, zoals de Mbendjele”, zegt Chaudhary.
Meer persoonlijke aandacht
Hoewel de kinderen in die gemeenschappen tientallen mensen hebben die naar hen omkijken, is er slechts een handjevol ‘kernverzorgers’ binnen dit grote netwerk. Zo profiteren Mbendjele-kinderen van de zorg van vele mensen, maar hebben ze ook toegang tot persoonlijke aandacht en consistente zorg van een klein groepje. Dat is het beste voor hun psychisch welzijn, concluderen de onderzoekers.
Het is in lijn met eerder onderzoek dat een link aantoonde tussen instabiliteit van de verzorgers en de emotionele en cognitieve ontwikkeling van kinderen, zegt Chaudhary, die zich zorgen maakt over de staat van de kinderopvang in veel westerse landen. Zo zijn er ook in Nederland grote personeelstekorten in de opvang, die daardoor zelfs niet gratis kan worden.
Flexibel
Maar er moet meer gebeuren, vindt de onderzoeker. “Als samenleving, van beleidsmakers tot werkgevers en gezondheidszorg, moeten we samenwerken om ervoor te zorgen dat moeders en kinderen de steun en zorg ontvangen die ze nodig hebben om te floreren.” En dat hoeft echt niet door voor kinderen te gaan zorgen zoals de jager-verzamelaars dat deden. “Veel aspecten van onze psychologie zijn zo ontwikkeld dat ze flexibel zijn in plaats van enkel geschikt voor één specifieke manier van leven. De mate waarin dat geldt voor de opvoeding van kinderen is nog steeds onderwerp van debat”, klinkt het tot besluit.
