Insecten hebben het op veel plaatsen moeilijk. Maar niet overal.
De laatste jaren horen we veel verontrustend nieuws over de teloorgang van insectenpopulaties. In 2019 stelde een onderzoek bijvoorbeeld dat naar schatting zo’n 40% van alle insectensoorten momenteel met uitsterven wordt bedreigd. Ondertussen wordt er veel meer onderzoek verricht naar de toestand van insecten en hoe ze er wereldwijd voorstaan. En dat leidt gelukkig ook tot een wat genuanceerder beeld van de huidige situatie.
Afname
Op het eerste gezicht lijken insecten misschien onverwoestbaar. Er zijn onderhand al meer dan een miljoen soorten beschreven en bovendien krioelden er al 400 miljoen jaar geleden insecten over de aarde. Maar schijn bedriegt. Recente studies hebben een flinke achteruitgang van het aantal insecten genoteerd. Zo nemen veel insectenpopulaties over de hele wereld elk jaar met zo’n 1-2 procent af. Trek je dit door over enkele decennia, dan kan de situatie behoorlijk nijpend worden. Wetenschappers hebben dan ook hun zorgen geuit over de toekomst van de insecten in een wereld die aan verandering onderhevig is als gevolg van menselijke activiteiten.
Door de mens
Inderdaad, want volgens verschillende studies moet de achteruitgang van insectenpopulaties geplaatst worden tegen de achtergrond van de groei van de menselijke bevolking. Momenteel zijn we met 7,8 miljard mensen die het grootste deel van het land exploiteren voor landbouw. “Insecten zijn als de kanaries die ooit werden gebruikt om mijnwerkers te waarschuwen voor de aanwezigheid van giftige gassen,” zegt onderzoeker Philip Batterham, verbonden aan de Universiteit van Melbourne. “De ondergang van insecten maakt ons attent op de manier waarop we onze planeet misbruiken door leefgebieden te vernietigen, klimaatverandering en het overmatige gebruik van pesticiden.”
Duitse natuurgebieden
Die teloorgang van insecten is ook bij onze naaste buren goed te merken. Verschillende studies hebben al aangetoond dat er tegenwoordig in Duitse weiden veel minder diertjes tjilpen, zoemen, kruipen en fladderen in vergelijking met 25 jaar geleden. Naast een sterke afname van de totale biomassa vliegende insecten is de diversiteit aan soorten ook in de Duitse natuurgebieden afgenomen. Dit geldt in ieder geval voor zweefvliegen, zo tonen onderzoekers van de Radboud Universiteit in een nieuwe studie aan. Het aantal exemplaren is over de hele linie afgenomen.
Zweefvliegsoorten
De onderzoekers hebben dus een zorgwekkende daling van het aantal en de diversiteit aan zweefvliegsoorten waargenomen. In 2014 werden er bijvoorbeeld in totaal een kwart minder soorten zweefvliegen gevangen ten opzichte van 1989. “Dit is over het hele seizoen bij elkaar opgeteld,” verduidelijkt onderzoeker Eelke Jongejans. “Kijk je echter op dagbasis – met andere woorden het aantal soorten zweefvliegen dat werkelijk op een dag rondvliegt – dan was de afname in 2014 ongeveer 82%. Dit geeft een belangrijk beeld van de afgenomen activiteit van zweefvliegen, die als bestuivers en bladluis-bestrijders een belangrijke rol spelen in het ecosysteem.”
Wat daarbij opvalt is dat niet alleen zeldzame soorten het zwaar lijken te hebben. De onderzoekers zagen naar verhouding juist de sterkste afname onder veelvoorkomende soorten, en dus niet alleen het verdwijnen van zeldzame zweefvliegsoorten. Over de hele linie zien we dus een teruggang. Het vermoeden dat een afname in biomassa ook leidt tot minder biodiversiteit blijkt dus te kloppen.
Het lijkt er dus op dat insecten behoorlijk in het nauw zijn gedreven en dat een insect-apocalyps mogelijk op de loer ligt. Maar dat ligt gelukkig net wat genuanceerder. Het klopt inderdaad dat insecten het op veel plaatsen moeilijk hebben. Maar niet overal. In het Verenigd Koninkrijk is het aantal vlinders bijvoorbeeld sinds 1976 met een forse 50 procent afgenomen, terwijl er tegelijkertijd verschillende andere insectensoorten worden ontdekt die juist in aantallen toenemen. Dat gebeurt vooral in gematigde en arctische gebieden, waar insecten van oudsher gering voorkomen vanwege de barre, winterse omstandigheden.
Verschillen
Insecten blijken dus lang niet overal in het nauw te zitten. De verschillen kunnen van plek tot plek zeer groot zijn. Het aantal insecten op de ene plaats kan dus zomaar afnemen, terwijl er op een andere plaats sprake is van een stabiele situatie of zelfs een toename. Het laat zien dat de toestand van insecten behoorlijk complex is. “De belangrijkste boodschap is dat we moeten investeren in het beoordelen en monitoren van onze kostbare insectengemeenschappen, omdat we simpelweg niet weten of inheemse insecten in verval zijn,” zegt wetenschapper Greg Holwell, verbonden aan de Universiteit van Auckland. “Wat goed is, is dat er nu meer mensen zijn die de insecten opmerken. En dit zou kunnen leiden tot een grotere waardering en tot meer inspanningen voor natuurbehoud.”
Belangrijk
En dat is belangrijk. Insecten zijn namelijk essentieel voor veel ecologische processen waar mensen op vertrouwen, zoals bijvoorbeeld onze eigen voedselvoorziening en het recyclen van voedingsstoffen in de bodem. Daarnaast zijn insecten het hoofdvoedsel van veel vogels, vleermuizen en reptielen. Insecten zijn dus van groot belang voor onze ecosystemen. “Insecten zijn dan ook al beschreven als de kleine beestjes die de wereld besturen,” vertelt onderzoeker Saul Cunningham van de Australian National University. De afname van insecten raakt ons dus allemaal, iets wat we ons misschien te weinig realiseren. “Er zijn twee wereldklokken die tikken,” vertelt Batterham. “Met elke minuut die voorbijgaat, neemt de menselijke wereldbevolking toe, terwijl de beschikbare grond die voor landbouw kan worden gebruikt, afneemt. We moeten intensief onderzoeken hoe menselijke activiteit insecten beïnvloedt en duurzame manieren vinden om ons voedsel te produceren.”
Lichtpuntje
Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes voor insectenherstel. Dit jaar is er bijvoorbeeld in ons eigen land een groot landelijk samenwerkingsproject gestart. Op verschillende plekken in Nederland, waaronder het rivierengebied in de regio Ooijpolder-Groesbeek, worden de mogelijkheden voor het herstellen van de biodiversiteit onderzocht. En dat biedt perspectief. “Ik ben er zeker van dat we niet te laat zijn,” zegt projectleider en hoogleraar Experimentele plantenecologie Hans de Kroon. “We kunnen ervoor zorgen dat de insecten in deze gebieden weer opveren.”
Er is echter wel een goed plan van aanpak nodig. Want als we niets doen zal het voortdurende verlies van insecten ons dagelijks leven beïnvloeden op manieren waarvan we ons nu nog geen voorstelling kunnen maken. Insecten kunnen echter wel een stootje hebben. Dus als wij hun leven wat gemakkelijker maken, komen ze er mogelijk toch weer bovenop.
