Nieuw onderzoek suggereert dat een samenzwering waar heel veel mensen bij betrokken zijn, gedoemd is om te mislukken.
Sommige mensen zien ze overal: samenzweringen of complottheorieën. Bekende voorbeelden zijn het idee dat de maanlanding nep was en dat kanker al genezen kan worden, maar farmaceutische bedrijven dat wondermiddel achterhouden om veel geld te kunnen blijven verdienen.
Geheimhouding
Het is heel gebruikelijk dat nuchtere mensen hard om deze complottheorieën moeten lachen en ze resoluut van tafel vegen. In een nieuw onderzoek pakt een wetenschapper het iets anders aan. “Ik wilde zien of deze samenzweringen mogelijk kunnen zijn. Om dat te doen, keek ik naar de belangrijkste vereiste voor een houdbare samenzwering: geheimhouding,” vertelt onderzoeker David Robert Grimes.
Formule
Neem bijvoorbeeld de maanlanding. Stel dat deze inderdaad nep is. Dan zijn daar heel veel mensen bij betrokken geweest. En al die mensen moeten zwijgen, want anders is de samenzwering voorbij. Hoe groot is nu de kans dat iemand zijn mond voorbijpraat en een samenzwering een vroegtijdige dood sterft? Grimes ontwikkelde een formule om de kans te berekenen dat een complottheorie expres door een klokkenluider of per ongeluk door iemand in het complot wordt onthuld. In deze formule hield hij onder meer rekening met het aantal mensen in het complot, het verstrijken van de tijd en zelfs het effect dat de dood van iemand in het complot (door natuurlijke oorzaken of door geweld) op die kans had. Maar de formule had nog iets nodig: een realistische schatting van de kans dat een individu zijn mond voorbij zou praten. Om die schatting te maken, keek Grimes naar drie complottheorieën die werkelijkheid zijn gebleken, waaronder NSA Prism, onthuld door Edward Snowden. Uiteindelijk bleek de kans dat iemand zijn mond voorbij praatte in het voor de complottheorie gunstigste geval rond 4 op 1 miljoen te zijn.
Vier complottheorieën
Gewapend met die formule richtte Grimes zich op vier complottheorieën en maakte voor elke theorie een schatting van het maximale aantal mensen dat bij de complottheorie betrokken moet zijn geweest. Zo komt hij uit op de theorieën dat de maanlanding nep is (daar moeten maximaal 411.000 mensen van op de hoogte zijn als dat zo is), dat klimaatverandering niet bestaat (maximaal 405.000 mensen moeten in dat complot zitten), dat onveilige vaccins in de doofpot verdwijnen (maximaal 736.000 mensen moeten in dat complot zitten als de WHO, de Amerikaanse overheid en farmaceutische bedrijven daarbij betrokken zijn) en de theorie dat de behandeling tegen kanker er al is, maar door de farmaceutische industrie achter wordt gehouden (maximaal 714.000 mensen zitten in dat complot).
Neppe maanlanding zou al onthuld zijn
Met behulp van de formule kon Grimes vervolgens berekenen hoelang deze complottheorieën standhouden als er x aantal mensen bij betrokken zijn. Uit de berekeningen blijkt dat een neppe maanlanding al na drie jaar en acht maanden onthuld zou zijn, omdat er zoveel mensen bij betrokken moeten zijn geweest en al die mensen een keer hun mond voorbij kunnen praten. Het idee dat klimaatverandering nep is, zou na drie jaar en negen maanden onthuld zijn. De samenzwering omtrent de vaccins al na drie jaar en twee maanden. En de samenzwering rond het kankermedicijn zou na drie jaar en drie maanden op straat liggen. Als deze vier samenzweringen echt zouden bestaan, zouden we deze dus al ontrafeld hebben, zo stelt Grimes.
“Een aantal complottheorieën draait om wetenschap,” vertelt Grimes over zijn beweegredenen voor dit onderzoek. “Geloven dat de maanlanding nep was, is misschien niet zo schadelijk, maar foute informatie over vaccins kan dodelijk zijn. Tegelijkertijd is geloven in een complottheorie niet per definitie fout, zo bevestigden de onthullingen van Snowden enkele theorieën over de activiteiten van de US National Security Agency (…) Niet iedereen die in complotten gelooft, is onredelijk of onnadenkend,” stelt Grimes. “Ik hoop dat door te laten zien hoe onwaarschijnlijk sommige complotten zijn, sommige mensen hun anti-wetenschappelijke overtuigingen opnieuw onder de loep willen nemen.”
