Columbus moest in 1440 nog geboren worden, toen niet ver boven Göteborg een schip vol middeleeuwse handelsgoederen verging. De lading van het Skaftö-wrak vertelt een verhaal over handelsroutes en -goederen in het Europa van de vijftiende eeuw.
De overblijfselen van het koopvaardijschip werden in 2003 op de zeebodem gevonden. In de zes jaar erna zijn er meerdere duikexpedities ondernomen naar het wrak, waarbij monsters van de middeleeuwse lading zijn genomen en opgeslagen in het Bohusläns-museum in het Zweedse Uddevalla. Pas nu is het – door moderne analysemethoden – mogelijk om deze monsters goed te analyseren. Onderzoek van de Universiteit van Göteborg geeft nieuwe inzichten over de manier waarop in de middeleeuwen handel werd gedreven en wat voor goederen er werden verhandeld in die tijd.
600 jaar oud scheepswrak
Waarschijnlijk is het schip in gebruik genomen in de jaren 30 van de 15de eeuw en is het in 1440 gezonken voor de kust van de Zweedse Lysekil-archipel, zo’n 50 kilometer ten noorden van Göteborg. Zijn laatste reis begon in de haven van de Poolse stad Gdansk, maar het schip zou zijn waarschijnlijk Vlaamse eindbestemming, de haven van Brugge, nooit halen. Door onbekende redenen week de bemanning van de juiste koers af en zonk het schip voor de Zweedse kust. Een drama voor de opvarenden, hun geliefden en in mindere mate de eigenaren van de lading. Maar het wrak geeft ons nu bijna zeshonderd jaar later een schat aan informatie over handelsroutes en de inhoud van scheepsladingen in de late middeleeuwen.
Schat aan nieuwe informatie
“De analyses die we hebben uitgevoerd, geven ons een zeer gedetailleerd beeld van de laatste reis van het schip en vertellen ons ook over de geografische oorsprong van de lading. Veel hiervan is volledig nieuwe kennis voor ons”, zegt maritiem archeoloog Staffan von Arbin van de Universiteit van Göteborg. Zo was het bijvoorbeeld nog niet bekend dat calciumoxide (CaO) – in de volksmond ongebluste kalk genoemd – in de vijftiende eeuw vanuit Gotland naar het buitenland werd uitgevoerd.
Hanzeverbond
De lading bestond onder andere uit koper, eikenhout, ongebluste kalk, teer, bakstenen en dakpannen. Dit klinkt niet erg spannend: het is geen zilvervloot, goud of edelstenen in houten kisten met een slot erop. Maar de hightech-analyse van de inhoud van het Skaftö-wrak vertelt veel over de internationale handel in het Europa van zeshonderd jaar geleden. Het was het hoogtepunt van het Hanzeverbond, de samenwerking van steden als Londen, Brugge en Keulen in het westen, tot Danzig (Gdansk), Krakau, Riga, Visby op het eiland Gotland, Stockholm en Novgorod in het oosten.
In Nederland en Duitsland waren ook tientallen Hanzesteden aangesloten bij het handelsnetwerk. De Nederlandse Hanzesteden zijn Arnhem, Deventer, Doesburg, Elburg, Groningen, Harderwijk, Hasselt, Hattem, Kampen, Nijmegen, Oldenzaal, Ommen, Roermond, Stavoren, Tiel, Venlo, Zutphen en Zwolle.
Internationale koperhandel
Het team stelde vast dat het koper in twee gebieden is gewonnen, onder andere in het huidige Slowakije. Uit de analyses blijkt ook dat de bakstenen, het hout en waarschijnlijk ook de teer afkomstig zijn uit Polen. En de lading ongebluste kalk komt dus uit Gotland. Op deze manier komen nieuwe handelsroutes en aanvoerlijnen van grondstoffen bovendrijven. Als we kijken naar middeleeuwse bronnen, dan weten we dat koper vanuit de Slowaakse mijndistricten in de Karpaten met binnenvaartschepen over rivieren naar de kustplaats Gdansk in Polen werd getransporteerd. In de Middeleeuwen was Gdansk ook de dominante haven voor de export van Pools eikenhout. “Het is daarom zeer waarschijnlijk dat het schip in Gdansk zijn lading ophaalde, voordat het verder ging op wat zijn laatste reis zou zijn”, vertelt Von Arbin.
De samenstelling van de lading geeft aan dat het schip op weg was naar een West-Europese haven toen het om onbekende redenen in de Bohuslän-archipel verging. Deze conclusies heeft het onderzoeksteam getrokken uit het combineren van analyse van de monsters en het natrekken van historische bronnen.
“We denken dat het Vlaamse Brugge de eindbestemming van het schip was. In de vijftiende eeuw was deze stad een belangrijk handelscentrum. We weten ook dat het in Centraal-Europa geproduceerde koper van daaruit naar verschillende mediterrane havens is verscheept, waaronder Venetië”, aldus Von Arbin.