Een effectief vaccin is de beste exit-strategie. Maar wil iedereen dat vaccin wel hebben?
Er zijn meer dan 160 coronavaccins in ontwikkeling en een aantal ervan heeft in klinische studies al voorzichtig bewezen enigszins effectief te zijn. De hoop is dan ook nog altijd dat er op relatief korte termijn een bewezen effectief en veilig coronavaccin op de markt komt. Zorgen dat dat vaccin vervolgens voor iedereen beschikbaar komt, zal een hele uitdaging zijn. Maar het kan ook weleens heel lastig worden om de mensen die het vaccin straks aangeboden krijgen, ertoe te bewegen de prik ook te accepteren. Want terwijl wetenschappers zich drie slagen in de rondte werken om een effectief en veilig vaccin te verkrijgen en dat te testen, slijpen anti-vaxxers hun messen.
Peilingen
Nadat er eerst wilde complottheorieën rond gingen over de oorsprong van het coronavirus – het zou door de Chinezen gemaakt zijn of veroorzaakt worden door 5G-internet – ontstonden er recent ook wilde verhalen over het ophanden zijnde coronavaccin. Het zou helemaal niet ontworpen zijn om het coronavirus de pas af te snijden, maar stiekem gevuld zijn met microchips waarmee Bill Gates ons allemaal kon monitoren. Hoe vergezocht en duidelijk onjuist die bewering ook is; het feit dat deze zich rap over de wereld kon verspreiden, onthult wel dat mensen op zijn minst bijzonder wantrouwend tegenover een coronavaccin staan. En dat blijkt ook uit peilingen. Zo zou – volgens een peiling van EenVandaag – 4 op de 10 Nederlanders niet direct staan te springen om zich tegen SARS-CoV-2 te laten vaccineren. En niet alleen in Nederland is men terughoudend. In Groot-Brittannië suggereert een peiling dat 10% zich zeker niet zal laten inenten, 16% dat waarschijnlijk niet gaat doen en 15 procent het nog niet weet. En ook in de VS is men achterdochtig; 19% van meer dan 1500 ondervraagden gaf in mei nog aan geen interesse te hebben in een coronavaccin en 26% twijfelde nog.
Groepsimmuniteit
Het zijn enigszins angstaanjagende cijfers. Want een effectief coronavaccin kan ons alleen uit de brand helpen als een groot deel van de bevolking zich laat vaccineren. In het geval van SARS-CoV-2 zou naar schatting rond de 70% van een populatie moeten worden gevaccineerd, om zo de bekende ‘groepsimmuniteit’ te verkrijgen (zie kader).
Het lijkt niet direct vanzelfsprekend te zijn dat het gaat lukken om dat percentage te halen. Via YouTube en sociale media verspreiden complottheorieën over coronavaccins en wantrouwen jegens de ontwikkelaars en de overheden die de vaccins straks zullen gaan aanschaffen en verspreiden, zich als een lopend vuurtje. “COVID is een groeimogelijkheid voor anti-vaxxers,” zo schrijft het Center for Countering Digital Hate (CCDH) in een recent rapport, waaruit blijkt dat het aantal volgers van Engelstalige anti-vaxxers het laatste jaar geëxplodeerd is. “Onze gezondheidsautoriteiten hebben zich – heel begrijpelijk – gericht op het acuut managen van de coronacrisis en de verspreiding van het virus,” zo schrijft Imran Ahmed, CEO van CCDH. “Uit pure noodzaak was hun boodschap – terwijl ze grip probeerden te krijgen op de ziekte – ‘vertrouw op onze beste inschatting’.” Dankzij voortschrijdend inzicht ondergingen die inschattingen en de daaruit voortvloeiende aanbevelingen regelmatig subtiele veranderingen. En die grijpen anti-vaxxers vervolgens weer aan om zich tegenover het ‘medische establishment’ te positioneren en dat af te doen als feilbaar en onbetrouwbaar. En zo lijken anti-vaxxers dus steeds meer gehoor te vinden. Dat suggereert ook een recent verschenen onderzoek waaruit blijkt dat anti-vaxxers er veel beter dan de pro-vaxxers in slagen om mensen die op dit moment nog geen uitgesproken mening over vaccinaties hebben, te bereiken. “Mensen denken dat ook de wetenschap een keuze is,” zo stelde onderzoeker Neil Johnson eerder in gesprek met Scientias.nl. “Voeg daar een neiging naar nationalisme en wantrouwen in het algemeen aan toe en alles wordt nog erger. En nu met COVID-19 is er sprake van een ‘perfecte storm’ aangezien er ook onder pro-vaxxers veel onzekerheid is over de wetenschap omtrent COVID-19.”
Twijfel
Met dat laatste legt Johnson de vinger op de zere plek. Waar discussies over vaccineren normaliter handelen over vaccins waaraan 10 tot 15 jaar gewerkt is en die al decennia in omloop zijn, gaat de huidige discussie over een vaccin dat in sneltreinvaart ontwikkeld en getest is en moet beschermen tegen een virus dat ons een jaar geleden nog onbekend was. Zelfs mensen die normaliter huppelend hun griepprik halen en zich enthousiast conformeren aan het Rijksvaccinatieprogramma kunnen hierdoor gaan twijfelen aan de effectiviteit en veiligheid van het vaccin. En het is niet heel verbazingwekkend dat luidruchtige anti-vaxxers er vervolgens in slagen om deze twijfelaars in te lijven. Zeker nu de meeste overheden in afwachting van een vaccin en testresultaten nog geen concreet tegengeluid laten horen.
Het baart Paul Griffin, verbonden aan de universiteit van Queensland en expert op het gebied van infectieziekten, grote zorgen. “Er is nog nooit zoveel onjuiste informatie over een vaccin verspreid en er is nog niet eens een vaccin! Waar men zich vooral veel zorgen over lijkt te maken, is dat een snelle ontwikkeling van het vaccin betekent dat de veiligheid ervan niet zo rigoureus onderzocht wordt als anders. Maar dat is simpelweg niet waar. Dat het allemaal wat sneller gaat, is het resultaat van een ongeëvenaarde investering van tijd, inspanningen en geld, gericht op de ontwikkeling van een vaccin. Het komt niet doordat we belangrijke tests en afwegingen wat betreft de veiligheid van het vaccin overslaan.”
Sociale wezens
Ondanks het wantrouwen dat met name op sociale media welig tiert, is Mathew Marques, als psycholoog verbonden aan La Trobe University en expert op het gebied van complottheorieën, voorzichtig optimistisch dat het straks – als er daadwerkelijk een vaccin is – toch allemaal goedkomt. “Het is lastig te voorspellen hoe dingen zullen gaan,” benadrukt hij. “Maar we zijn allemaal sociale wezens die beïnvloed worden door de mensen om ons heen en verschillende andere factoren. Het kan zomaar zijn dat als er straks vaccins beschikbaar komen en onze vrienden en familie ze gaan halen, dit ook anderen overhaalt om het vaccin te halen.”
Voorlichting
We kunnen daar echter niet blind op vertrouwen, zo stelt Griffin. Om het ophanden zijnde coronavaccin een eerlijke kans te geven, moet er volgens hem zo snel mogelijk gestart worden met een robuuste voorlichtingscampagne. “Ik geloof dat we ons in moeten spannen om ervoor te zorgen dat er zo snel mogelijk voldoende middelen worden vrijgemaakt en voorlichting wordt gegeven om deze belangrijke uitdaging aan te kunnen gaan.” Marques ziet dat net zo. “Het is belangrijk dat overheden en gezondheidsautoriteiten elke vorm van mis- of desinformatie – waaronder ook complottheorieën – die een toekomstig COVID-19-vaccin kan ondermijnen, aanpakt.”
De twijfelaars
Hoewel het verleidelijk is om te pogen de verwoede anti-vaxxers op andere gedachten te brengen, heeft dat waarschijnlijk weinig zin. “Degenen die vurig tegen vaccinaties zijn, vormen een kleine, maar heel luide minderheid,” stelt Marques. “Het is twijfelachtig of je hen op andere gedachten kan brengen. De focus moet daarom liggen op de twijfelaars: de mensen die het nog niet zeker weten of huiverig zijn. Het is heel belangrijk om met hen in gesprek te gaan en naar hun zorgen te luisteren.”
Er ligt een exit-strategie op de tekentafel. En wetenschappers werken zich drie slagen in de rondt om die strategie werkelijkheid te laten worden. Maar het succes ervan valt of staat met onze bereidheid tot vaccineren. “Als we willen dat alles weer een beetje normaal wordt, dan hebben we echt een vaccin nodig,” benadrukt Griffin. “Maar als maar weinig mensen het accepteren, dan zal de impact van het vaccin beperkt zijn en kan het vaccin – zelfs als het uitzonderlijk effectief is – falen.”
