Honderdduizenden jaren lang waren mensen jagers en verzamelaars die rondtrokken op zoek naar eten. Zo’n 12.000 jaar geleden besloten ze zich te settelen. Altijd werd gedacht dat klimaatverandering daaraan ten grondslag lag, maar dat lijkt toch anders te zitten.
Je hebt de uitvinding van het wiel, de stoomtrein of het internet, maar het valt allemaal in het niet bij de overgang van jagen en verzamelen naar landbouw. Dat was een van de grootste veranderingen in de menselijke geschiedenis. Ga maar na: doordat mensen gewassen gingen verbouwen konden ze meer voedsel produceren. Daardoor konden ze voorraden aanleggen waardoor er tijd overbleef om andere vaardigheden te ontwikkelen. Dat leidde weer tot grote vooruitgang.
Meer neerslag en warmer klimaat
De overgang van jager-verzamelaar naar agrariër zou zijn ingegeven door de opwarming van het klimaat, meer neerslag en het ontstaan van vruchtbare rivierdalen, waardoor mensen beter af waren door te settelen. Dat was altijd de theorie, maar een nieuwe studie toont nu aan dat menselijke interactie in die periode net zo goed van invloed was.
Onderzoekers van onder andere de Universiteit van Bath, het Max Planck Instituut en Cambridge hebben een nieuw wiskundig model ontwikkeld dat de traditionele opvatting bestrijdt dat deze grote overgang werd gedreven door externe factoren. Het toont aan dat mensen niet slechts passieve deelnemers waren in dit proces. Integendeel, ze speelden een actieve en cruciale rol bij de overgang. Variaties in bevolkingsgroei en sterftecijfers, veroorzaakt door de concurrentie tussen jager-verzamelaars en boeren hebben de ontwikkeling van de landbouw sterk bevorderd.
Migratie en strijd
Het model dat eigenlijk ontworpen is om de interactie tussen roofdier en prooi te bestuderen, levert daarmee ook informatie over hoe vroege boeren en jager-verzamelaars elkaar hebben beïnvloed. Daaruit blijkt dat de eerste agrarische nederzettingen zich konden verspreiden door migratie, concurrentie en culturele vermenging. Zo ontstond een nieuwe vorm van samenleven.
Dr. Javier Rivas van de afdeling Economie van de Universiteit van Bath zei daarover: “Onze studie biedt een nieuw perspectief op prehistorische samenlevingen. Door ons theoretische roofdier-prooimodel statistisch aan te passen aan de waargenomen populatiedynamiek op basis van radiokoolstofdata, hebben we onderzocht hoe de bevolkingsgroei de geschiedenis vormgaf en hebben we interessante patronen blootgelegd, zoals hoe de verspreiding van de landbouw, over land of over zee, de interacties tussen verschillende groepen beïnvloedde. Nog belangrijker is dat ons model ook de rol van migratie en culturele vermenging benadrukt bij de opkomst van de landbouw.”
Nieuw hulpmiddel
Het team is van plan om voort te bouwen op dit model door meer details toe te voegen en het te testen in grotere gebieden. Dr. Rivas voegde hieraan toe: “We hopen dat de methoden die we hebben ontwikkeld uiteindelijk een standaard hulpmiddel worden om te begrijpen hoe bevolkingsgroepen in het verleden met elkaar omgingen, waardoor we nieuwe inzichten krijgen in andere belangrijke momenten in de geschiedenis, niet alleen de verschuiving naar landbouw.”
De overgang van jager-verzamelaars naar agrariërs, ook wel de Neolithische Revolutie genoemd, was een van de grootste keerpunten in de menselijke geschiedenis. Ongeveer 10.000 jaar geleden begonnen groepen mensen in gebieden zoals de Vruchtbare Halve Maan landbouw te ontwikkelen. Ze domesticeerden planten zoals tarwe en gerst en hielden dieren zoals schapen en runderen. Dit maakte een nomadisch bestaan minder noodzakelijk en leidde tot permanente nederzettingen.
De impact was enorm: de bevolkingsgroei nam toe doordat er meer voedsel beschikbaar was, gemeenschappen werden complexer en er ontstonden sociale hiërarchieën. Tegelijkertijd bracht de agrarische levensstijl nieuwe problemen met zich mee, zoals ziektes door de hogere bevolkingsdichtheid en conflicten over land en voedselvoorraden. Technologieën als pottenbakken en metaalbewerking ontwikkelden zich, en uiteindelijk ontstonden de eerste beschavingen. De overstap naar landbouw legde zo de basis voor de moderne wereld, maar het ging niet zonder slag of stoot.
