In het noordwesten van Iran hebben onderzoekers in een graf uit de IJzertijd een beetje kohl teruggevonden. De kohl, die waarschijnlijk als eyeliner werd gebruikt, blijkt een – voor die tijd – unieke receptuur te hebben.
Wie denkt dat make-up een vrij moderne uitvinding is, heeft het mis. Zo dragen mensen bijvoorbeeld al duizenden jaren kohl: een zwart poeder dat gebruikt wordt om de ogen te omlijnen. Onderzoek heeft reeds uitgewezen dat mensen het in verschillende regio’s en door de tijd heen op verschillende manieren maakten en toepasten. Maar we weten nog lang niet alles, zo schrijven onderzoekers in het blad Archaeometry. Dat blijkt wel uit de recente ontdekking die zij in Iran hebben gedaan. Daar stuitten de onderzoekers in een graf uit de IJzertijd op een gloednieuw recept voor kohl.
De ontdekking
Archeologen deden hun ontdekking tijdens opgravingen op een begraafplaats in het noordwesten van het hedendaagse Iran. De begraafplaats stamt uit de IJzertijd en herbergt ook graven van welgestelde mensen, die met grafgiften ter ruste werden gelegd. Onder die grafgiften bevinden zich ook spullen voor persoonlijke verzorging, zoals spiegels. Maar ook: instrumenten om kohl aan te brengen. En in één van die graven stuitten de onderzoekers bovendien op een klein aardewerken vaasje met daarin een zwart poeder; de kohl zelf.
Grafiet
Een analyse van de kohl wijst uit dat deze kohl natuurlijk grafiet en mangaanoxide herbergt. “Dit is de eerste keer dat natuurlijk grafiet is aangetroffen in een oud kohl-recept,” vertelt onderzoeker Silvia Amicone aan Scientias.nl.
Loodvrij
Ook blijkt de kohl – in tegenstelling tot de kohl die in die tijd doorgaans in het Nabije Oosten werd gebruikt – vrij te zijn van lood. Het is een bijzondere ontdekking, vertelt onderzoeker Silvia Amicone. “In plaats van lood of organische ingrediënten – die je doorgaans in de kohl-recepten uit die tijd aantreft – werd hier gebruik gemaakt van grafiet. Dat hecht goed aan de huid en gaf de kohl mogelijk een opvallend glinsterend, metallic tintje.”
De kohl die in Iran is ontdekt, is – in tegenstelling tot kohl die eerder op andere plaatsen in het Nabije Oosten is teruggevonden – loodvrij. En daarmee was deze waarschijnlijk ook een stuk gezonder. “Loodverbindingen werden in de oudheid weliswaar wijdverspreid gebruikt, maar tegenwoordig weten we dat ze – bij langdurige blootstelling – giftig zijn,” vertelt Amicone aan Scientias.nl. “De afwezigheid van lood in de kohl (die in Iran is teruggevonden, red.) wijst op een samenstelling die – zeker bij regelmatig gebruik rond de ogen – minder schadelijk zou zijn. Toch is het belangrijk te beseffen dat gezondheidsrisico’s destijds waarschijnlijk geen doorslaggevende rol speelden. De materiaalkeuze werd vermoedelijk vooral bepaald door beschikbaarheid, functionaliteit en esthetische voorkeuren.”
Eyeliner
Aangenomen wordt dat de kohl die in het hedendaagse Iran is ontdekt als een soort eyeliner werd gebruikt. De onderzoekers leiden dat onder meer af uit andere vondsten in hetzelfde graf. “We ontdekten naaldachtige applicatoren – één van zilver en één van ivoor – die gebruikt werden om het poeder aan te brengen,” vertelt Amicone aan Scientias.nl. Het idee dat de kohl vooral als eyeliner werd gebruikt, wordt verder onderschreven door artistieke voorstellingen uit die tijd. “Daarop zijn zowel mannen als vrouwen met donker omlijnde ogen te zien.”
Assyrische Rijk
De artistieke voorstellingen waar Amicone naar verwijst, stammen uit de IJzertijd. In die periode maakte de begraafplaats waar de kohl is aangetroffen deel uit van het Assyrische Rijk – dat van de negende tot zevende eeuw voor Christus standhield. Aangezien tachtig procent van de materialen die op de begraafplaats zijn teruggevonden duidelijke parallellen vertoont met de Assyrische materiële cultuur, gaan onderzoekers ervan uit dat ook de kohl uit de tijd van het Assyrische Rijk stamt en dus tussen de 2900 en 2700 jaar oud is.
Dat de oude kohl zich vandaag de dag in zoveel aandacht mag verheugen, is volgens Amicone logisch. “Het bestuderen van oude cosmetica geeft ons een inkijkje in het dagelijks leven, de identiteit en technologie van mensen die in die tijd leefden (…) Het onthult hoe mensen zich presenteerden, wat ze mooi vonden en hoe ze hun status communiceerden.”
