De door Tarzan beroemd gemaakte klimplanten winnen razendsnel terrein in neotropisch gebied. Het is geen goed nieuws, maar onderzoekers denken nu wel te weten hoe het komt.
Lianen zijn heel belangrijk voor tropische bossen. Zo doen ze bijvoorbeeld dienst als natuurlijke bruggen die dieren in staat stellen om zich vrij gemakkelijk van boom naar boom te begeven. Ze zijn dus heel handig. Tenzij er te veel van komen. En dat is precies wat onderzoekers al zo’n twintig jaar in neotropische bossen (tropische bossen in Midden- en Zuid-Amerika) zien gebeuren. En tot op heden konden ze dat maar niet verklaren. Maar een nieuw onderzoek – verschenen in het blad Ecology Letters – brengt daar verandering in. “Door het lot van 117.000 lianen gedurende 10 jaar te volgen, konden we aantonen dat de toename in lianen nauw samenhangt met de verstoring van de bossen,” zo vertelt onderzoeker Stefan Schnitzer, ten tijde van het onderzoek verbonden aan het Smithsonian Tropical Research Center en nu werkzaam aan de Wageningen University.
Natuurlijke verstoring
Schnitzer en collega’s onderzochten de duizenden lianen namelijk in een vijftig hectare groot gebied in Panama dat al eeuwenlang niet door mensen is aangeraakt en waar de lianen in rap tempo terrein winnen. In tien jaar tijd bleek de liaandichtheid met maar liefst een derde toe te zijn genomen! En deze toename bleek in de meeste gevallen te herleiden te zijn naar sterfte van bomen. “Hierdoor treedt een verstoring op in de anders dichte boomlaag (de vegetatielaag op grote hoogte die voornamelijk bestaat uit boomkruinen, red.) en in de vegetatielaag daaronder.” Het ontstaan van dergelijke verstoringen is in tropische bossen niet ongewoon. “Elk jaar sterft ongeveer 1 tot 2 procent van de bomen die deel uitmaken van de boomlaag.”
Licht
En het sterven van die bomen speelt lianen dus in de kaart. Waar het blad van die boom eerst veel zonlicht tegenhield, ontstaat – door het omvallen van de boom – opeens een plek die veel meer zonlicht ontvangt. “En daardoor groeien de lianen beter. Ook produceren ze onder die omstandigheden heel veel nieuwe takken die weer hun eigen wortelsysteem creëren en uiteindelijk onafhankelijk van de moedertak verder groeien. Zo kunnen lianen het ‘gat’ – dat door het wegvallen van de boom in de boomlaag en ondergelegen vegetatie ontstaat – snel opvullen.”
Andere factoren
Dat sterfte van bomen aan de snelle opmars van lianen ten grondslag ligt, wordt al langer vermoed. Maar nu kunnen onderzoekers dat ook hard maken. “Deze verstoring kan de toename in dichtheid van lianen voor een belangrijk deel verklaren.” Maar niet helemaal; er speelt nog meer. “De reactie van lianen op deze verstoring (dus de sterfte van bomen, red.) lijkt heftiger of mede mogelijk te worden gemaakt door andere factoren, zoals een toename in koolstofdioxide, temperatuur of andere met klimaatverandering samenhangende factoren,” zo vertelt Schnitzer aan Scientias.nl. “Welke factoren – in combinatie met de natuurlijke verstoring – het belangrijkst zijn, is nog onduidelijk.”
Probleem
Wat wel duidelijk is, is dat de toename van lianen een probleem is. “Lianen zijn een natuurlijk onderdeel van het bos,” stelt Schnitzer. “Maar empirisch bewijs laat zien dat lianen, wanneer ze te sterk toenemen, een vernietigend effect kunnen hebben op bomen.” Zo beperken ze de groei, voortplanting en overlevingskansen van de bomen. “En daarmee beperken ze ook de mate waarin tropische bossen CO2 op kunnen slaan. Tropische bossen zijn immers een belangrijk onderdeel van de wereldwijde koolstofcyclus, omdat ze CO2 uit de lucht halen en dat langdurig opslaan, voornamelijk in de stammen van grote bomen. Doordat lianen de competitie aangaan met bomen, neemt de mate waarin bomen koolstof op kunnen nemen, af. De lianen kunnen zelf ondertussen lang niet zoveel koolstof opslaan als bomen doen, dus onder aan de streep neemt de hoeveelheid koolstof die in tropische bossen opgeslagen zit, af.”
Toekomst
Schnitzer en collega’s weten niet goed hoe de toekomst van neotropische bossen en de lianen die daarin te vinden zijn, eruitziet. “Als de liaandichtheid blijft toenemen dan kan het bos dat gedomineerd wordt door hoge bomen langzaam plaatsmaken voor minder hoge en door lianen gedomineerde begroeiing. Een alternatief scenario is dat de toename van lianen afvlakt en de lianen een equilibrium bereiken waarbij de aanwas van lianen weer in balans komt met de sterfte van lianen.” Welk scenario de toekomst het best omschrijft, is mede afhankelijk van de drijvende krachten achter de toename van lianen. “De natuurlijke verstoring is een belangrijk onderdeel,” benadrukt Schnitzer. Maar zolang niet duidelijk is welke door klimaatverandering ingegeven veranderingen eveneens een duit in het zakje doen, is het ook lastig om vast te stellen hoe het de lianen in de toekomst zal vergaan. “Alleen middels experimenten en het continu monitoren van bossen kunnen we dat achterhalen.”
In afwachting van die resultaten is er voor ons allemaal werk aan de winkel, zo stelt Schnitzer. “Het is van cruciaal belang dat we de klimaatverandering zo snel mogelijk terugdraaien. En wel door de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen, de ontbossing een halt toe te roepen en bossen de kans te geven om zich te herstellen.” En dat laatste is niet iets waarvan we klakkeloos mogen aannemen dat het over 10 of 20 jaar ook nog wel kan. “Tropische bossen zijn veerkrachtige ecosystemen en ze zijn wellicht wel in staat om zich te herstellen, maar dat zal een stuk lastiger worden als ze transformeren tot een door lianen gedomineerd bos.”
