Het duurt bij hen veel langer voordat onder andere veelvoorkomende pijnstillers (zoals ibuprofen) en bloedverdunners door het lichaam zijn afgebroken.
Bij medicijnen is het altijd belangrijk dat de juiste dosering wordt ingenomen. En dat luistert vaak nauw. Zo kun je een kind bijvoorbeeld niet altijd dezelfde hoeveelheid medicijn geven als een volwassen persoon. Nu komen onderzoekers in een nieuwe studie tot een opvallende ontdekking. Want ook dragers van een bepaald Neanderthaler-gen hebben een aangepaste dosering nodig.
Neanderthalers
Hoewel Homo sapiens vandaag de dag de enige mensensoort op aarde is, waren wij niet altijd alleen. Honderdduizenden jaren geleden deelden we deze planeet met een tal van mensachtigen. En misschien wel de bekendste, is de Neanderthaler. Van deze inmiddels uitgestorven mensachtige is bekend dat deze zo af en toe de lakens deelde met moderne mensen en dat zo genetisch materiaal werd uitgewisseld. En dat heeft zijn sporen in moderne mensen nagelaten. Eerdere studies hebben bijvoorbeeld aangetoond dat alle moderne mensen – met uitzondering van Afrikanen – enig Neanderthaler-DNA herbergen.
COVID-19
Ondertussen wordt het dankzij genoomstudies steeds duidelijker dat de genen die de Neanderthalers aan ons hebben nagelaten, soms een vloek, maar soms ook een zegen zijn. Zo toonde een studie aan dat zij ons bepaalde genvarianten hebben gegeven die de kans op een ernstige vorm van COVID-19 vergroot. Tegelijkertijd hebben Neanderthalers ons niet alleen met vervelende genen opgescheept. Zo blijken zij ons ook een beschermende genvariant te hebben gegeven, waardoor dragers een kleinere kans hebben om door COVID-19 op de intensive care te belanden.
Geërfde genen
Maar de gevolgen van geërfde Neanderthaler-genen beperken zich niet alleen tot COVID-19. Zo blijkt bijvoorbeeld dat Europese vrouwen met een bepaalde Neanderthaler-genvariant vruchtbaarder zijn en minder vaak miskramen krijgen. En nu gaan dezelfde onderzoekers weer een stap verder. Zo laten ze in een nieuwe studie zien dat een bepaald geërfd Neanderthaler-gen invloed heeft op hoe medicijnen in het lichaam worden opgenomen en afgebroken (metaboliseren).
Enzymen
In de lever zitten bepaalde enzymen die zorgen voor het omzetten van medicijnen in werkzame stoffen, die vervolgens worden opgenomen of afgebroken door het lichaam. Het lichaam breekt medicijnen af om je zo te beschermen tegen vreemde stoffen. Hoe actief deze enzymen zijn verschilt echter per persoon. Nu hebben onderzoekers een genvariant ontdekt die ervoor zorgen dat enzymen minder efficiënt medicijnen afbreken. En na verdere analyse blijkt deze genvariant geërfd te zijn van Neanderthalers.
Medicijnen
Wat dit precies betekent? “Deze enzymen zorgen er dus voor dat geneesmiddelen worden aangepast en afgebroken,” legt Hugo Zeberg in gesprek met Scientias.nl uit. “Maar wanneer je het Neanderthaler-gen hebt, worden medicijnen minder efficiënt gemodificeerd. Dit zorgt ervoor dat bij dragers van deze variant – en 22 procent van de Europeanen is drager – ibuprofen een halfwaardetijd van negen uur heeft in plaats van twee uur.” Voor je beeldvorming, de halfwaardetijd is de tijd die nodig is om 50 procent van een bepaald medicijn op natuurlijke wijze af te breken of te verwijderen. Kortom, bij dragers van het betreffende Neanderthaler-gen duurt het dus veel langer voordat een medicijn weer uit het lichaam verdwenen is.
Aangepaste dosis
Volgens de onderzoekers benadrukt dit dat dragers van het betreffende Neanderthaler-gen waarschijnlijk een aangepaste dosis van een bepaald medicijn nodig kunnen hebben. Dat geldt niet alleen voor ibuprofen of soortgelijke veelvoorkomende pijnstillers, maar bijvoorbeeld ook voor de bloedverdunner warfarine, het anti-epilepticum fenytoïne en cholesterolverlagende medicijnen bekend als statines. “In sommige gevallen wordt de snelheid waarmee medicijnen worden afgebroken met wel 70 procent teruggeschroefd,” aldus Zeberg.
Verontrustend?
Heel verontrustend is dit nieuws volgens Zeberg overigens niet. “We wisten eigenlijk al langer dat mensen verschillend op diverse medicatie reageren,” legt hij uit. “Iedereen is anders en heeft daarom een verschillende dosering nodig. Bovendien vinden we nog altijd ongeveer de helft van het Neanderthaler-genoom terug onder hedendaagse mensen. Het feit dat de betreffende genvariant nog bestaat, vertelt ons dat het niet erg is om deze variant te dragen. Anders zou het door natuurlijke selectie allang zijn verdwenen.”
Test
Hoe je weet of je wel of niet drager bent van de genvariant? “Dat kan met behulp van een genetische test,” vertelt Zeberg. “Sommige van de in de handel verkrijgbare tests kunnen de van Neanderthalers geërfde genvariant opsporen.”
Medische gevolgen
Hoewel het interessant is om te zien dat de vermenging met Neanderthalers een directe invloed heeft op hoe ons lichaam functioneert, onderstreept Zeberg dat het voor patiënten en artsen misschien niet eens zo heel relevant is om te weten dat deze genvariant afkomstig is van Neanderthalers. “Ik vind het als onderzoeker die zich bezighoudt met evolutie en geneeskunde echter wel interessant om te zien dat de kruising met Neanderthalers tegenwoordig medische gevolgen heeft,” vertelt hij. “Bovendien is het vanuit puur medisch oogpunt boeiend om op te merken dat voorouders een rol spelen in de geneeskunde.”
Maar de ontdekking heeft met name gevolgen voor de zogenaamde ‘precisiegeneeskunde’. Met precisiegeneeskunde wordt binnen de gezondheidszorg bedoeld dat de medische behandeling wordt afgestemd op de individuele kenmerken van een patiënt en iedereen ‘op maat’ wordt bediend. De hoop is dat patiënten medicijnen krijgen voorgeschreven in de juiste dosering, op basis van genetische en andere factoren. En nu laten de onderzoekers zien met welk gen er daarbij nog meer rekening moet worden gehouden.
