Wetenschappers luiden opnieuw de alarmbel: “zie de benarde situatie van Antarctica niet over het hoofd.”
2023 is een roerig jaar. Afgelopen juli ging de boeken in als de warmste maand ooit gemeten. En als gevolg daarvan werd een groot deel van Europa, Noord-Amerika en Azië geteisterd door extreem natuurgeweld, waaronder natuurbranden en overstromingen. Ondertussen slaat extreem weer ook verder weg hard toe, zoals in de ijzige uithoeken van Antarctica. En hoewel de wereld in de ban is van de recente rampen op het noordelijk halfrond, mogen we ‘de verwoestend impact van klimaatverandering op Antarctica niet vergeten,’ zo waarschuwen wetenschappers.
In het nieuws
Het is je de afgelopen tijd vast niet ontgaan. Je hoeft maar de tv aan te zetten of de krant open te slaan, of het slechte nieuws stroomt je tegemoet. “De gevolgen van klimaatverandering lijken nu bijna dagelijks in het nieuws te komen,” zegt onderzoeker Anna Hogg. “We hebben onlangs ongelooflijk hoge temperaturen gezien in Zuid-Europa en Canada wordt geteisterd door hevige branden. Je zou denken dat het enorm afgelegen continent Antarctica, met zijn kilometers dikke ijskap, bestand is tegen door klimaatverandering ingegeven extremen. Maar dat is absoluut niet het geval.”
Ondertussen op Antarctica
In een nieuw artikel dat onlangs in het vakblad Frontiers in Environmental Science is gepubliceerd, benadrukken wetenschappers de kwetsbaarheid van Antarctica voor extreem weer. Ze schrijven dat het continent een ‘fragiele en kwetsbare omgeving’ is die ‘aanzienlijk door een warmer klimaat wordt geschaad’. “De wereld mag niet vergeten dat Antarctica ook is getroffen door extreem weer,” onderstreept Hogg. “Het is misschien een afgelegen regio, maar het wordt nog steeds beïnvloed door een wereldwijd klimaatsysteem dat steeds warmer wordt.” En dat is slecht nieuws. “Antarctica beschikt over enorme waterreservoirs in de vorm van ijs,” vervolgt Hogg. “Het continent speelt dan ook een cruciale rol in weersystemen en heeft impact op de wereldwijde zeespiegel. De opwarming van de aarde verstoort die rol, wat kan leiden tot grote gevolgen voor ons allemaal.”
Hoge temperaturen
Dat ook Antarctica in zwaar weer verkeert, blijkt uit verscheidende opmerkelijke gebeurtenissen. “Vorig jaar steeg het kwik op sommige plaatsen in Oost-Antarctica tot een ongelofelijke 38,5 graden Celsius boven het gemiddelde,” vertelt Hogg. En dat op een continent dat één van de koudste plekken op aarde is. Het betekent dat de temperatuur van ongeveer -50 graden Celsius naar -10 graden Celsius steeg.
Zee-ijs
Maar dat is niet het enige zorgwekkende. “Nu zien we dat de omvang van het zee-ijs rond het continent een historisch dieptepunt heeft bereikt voor deze tijd van het jaar,” merkt Hogg op. Dit is zorgelijk. Er had veel meer winters zee-ijs moeten zijn gevormd.” Zee-ijs ontstaat wanneer de oceaan dichtvriest. Het ijs vormt een fysieke kap op het zeeoppervlak, die warmte- en gasuitwisseling tussen de zee en de atmosfeer beperkt en de oceaanstroom en vermenging vermindert, waardoor het zoutgehalte in de oceanen wordt gestabiliseerd. Dit zorgt voor een stabiele leefomgeving voor diersoorten die in de oceanen leven. Maar sinds 2014 neemt de hoeveelheid zee-ijs schrikbarend snel af.
IJsplaten
Daarnaast kampt de Zuidelijke Oceaan met een forse stijging van de watertemperatuur. Tussen 2002 en 2018 werden er maar liefst 19 mariene hittegolven genoteerd. En dat heeft grote gevolgen voor drijvende ijsplaten. IJsplaten omringen zo’n driekwart van de kustlijn van Antarctica. Het zijn eigenlijk permanent drijvende platen die aan de kust vastzitten en worden gevormd waar gletsjers die van het land stromen, de zee ontmoeten. De ijsplaat werkt als een soort kurk en houdt de gletsjer tegen. Maar deze ijsplaten smelten momenteel in sneltreinvaart. “Het warme water vreet aan het ijs onder de ijsplaten,” legt onderzoeker Martin Siegert uit. “In de afgelopen vijf decennia hebben we gezien hoe verschillende Antarctische ijsplaten zich terugtrekken, dunner worden en uiteenvallen, met name op het Antarctisch Schiereiland.”
Toekomst
De toekomst is weinig rooskleurig. Want onderzoekers waarschuwen dat nu de aarde verder opwarmt, extreme gebeurtenissen, zoals hittegolven en ijsverlies, vrijwel zeker vaker zullen voorkomen – en ernstiger zullen worden. Mogelijk zijn de recente extremen op Antarctica zelfs slechts het topje van de ijsberg, zo schrijven de onderzoekers. Dit heeft waarschijnlijk grote gevolgen voor de biodiversiteit. Wetenschappers hebben hoge temperaturen bijvoorbeeld in verband gebracht met een afname van krill, wat vervolgens weer leidt tot een afname van krill-afhankelijke roofdieren, wat blijkt uit de vele op stranden aangespoelde dode zeebeer-jongen. Maar het heeft ook gevolgen voor onszelf. Als Antarctica onverminderd opwarmt, kan dit een domino-effect veroorzaken in andere delen van de wereld. “Het aardsysteem is buitengewoon complex,” legt onderzoeker Anna Maria Trofaier uit. “Een verandering op de ene plek kan elders een reeks trapsgewijze effecten teweegbrengen.” En zelfs als de wereld erin slaagt om de gemiddelde stijging van de mondiale temperatuur tot 1,5 graad Celsius te beperken (zoals afgesproken in het Parijse Klimaatakkoord), zal Antarctica waarschijnlijk aanzienlijke veranderingen blijven ondergaan.
Antarctisch Verdrag
Volgens Siegert is het dan ook cruciaal dat landen zich aan hun woord houden. De snelle veranderingen die nu op Antarctica plaatsvinden, leidt er namelijk toe dat veel landen een internationaal verdrag schenden. “De ondertekenaars van het Antarctisch Verdrag – waaronder het VK, de VS, India en China – beloofden deze afgelegen en kwetsbare plek te beschermen,” zegt Siegert. “Naties moeten begrijpen dat het gebruik van fossiele brandstoffen Antarctica aantast op een manier die niet strookt met hun belofte.”
De wetenschappers roepen dan ook regeringen op om in actie te komen. Want de resultaten van hun studie tonen aan dat extreme weersomstandigheden niet alleen in Europa plaatsvinden, maar ook de afgelegen poolgebieden treffen. “De veranderingen op Antarctica hebben wereldwijde implicaties,” zegt Siegert. “Het terugbrengen van de uitstoot van broeikasgassen tot netto nul is onze beste hoop om Antarctica te behouden. Dit moet dan ook van belang zijn voor elk land – en mens – op onze planeet.”
