Door stuwdammen is de Amazone nu meer dan 3.500 eilanden rijker, maar de natuur kan daar weinig mee

Hoewel het Amazoneregenwoud beroemd is om zijn buitengewone biodiversiteit, worden de duizenden nieuwgevormde eilanden nu veelal bewoond door generalisten.

De Balbina-dam, een waterkracht- en elektriciteitscentrale die in de jaren tachtig in het Amazoneregenwoud is gebouwd, is één van de tientallen grote dammen in het gebied. De dam creëerde één van de grootste stuwmeren in Zuid-Amerika, die zich bijna 100 km noordwaarts door grotendeels ongestoord regenwoud uitstrekt. Omdat dit een relatief heuvelachtig deel van het Amazonebekken is, ontstonden er zeker 3.500 eilanden. In een nieuwe studie hebben onderzoekers deze duizenden nieuwgevormde eilanden aan een nadere inspectie onderworpen. Want wat gebeurt er eigenlijk als een bos, dat veel dieren herbergt, ineens opgedeeld wordt in steeds kleinere stukken?

Biodiversiteitscrisis
Ondertussen weten we dat de belangrijkste oorzaken van de aanhoudende biodiversiteitscrisis het verlies van leefgebied en de versnippering van de resterende gebieden is. Bovendien weten we ook dat de bouw van dammen één van de belangrijkste manieren is waarop mensen deze leefgebieden verstoren. Toch zullen er in veel ontwikkelingslanden – inclusief die in de Amazone – nog veel dammen uit de grond worden gestampt.

Balbina-dam
Om in kaart te brengen wat daarvan precies de gevolgen (zullen) zijn, reisden wetenschappers af naar de Balbina-dam in het Amazoneregenwoud. Hier bestudeerden ze 22 leefgebieden, bestaande uit boseilanden en drie aaneengesloten bosgebieden die zijn ontstaan door de bouw van de dam. De meeste eilanden die door de Balbina-dam zijn ontstaan, zijn relatief klein; 95 procent is zelfs kleiner dan een vierkante kilometer. In de onderzochte gebieden telde het team uiteindelijk 608 verschillende diersoorten: zowel middelgrote en grote zoogdieren, als kleine zoogdieren, daghagedissen, vogels, kikkers, mestkevers en bijen.

Verdwijning van soorten
De studie onthult een vrij zorgwekkende trend. Zo blijkt dat de vorming van de eilanden heeft geleid tot de verdwijning van veel diersoorten. Met name op de kleinste eilanden is de minste diversiteit aan planten en dieren te vinden. “We ontdekten dat slechts enkele grote eilanden de meeste diversiteit herbergen,” zo schrijven de onderzoekers. “Op de kleinere eilanden vonden we vaker gordeldieren of knaagdieren. Dergelijke middelgrote dieren kunnen relatief kleine oppervlakten bewonen. Maar grotere zoogdieren, zoals tapirs en jaguars, hebben meer ruimte nodig.”

De Balbina-dam versnipperde een enorm bosgebied in veel kleine eilanden. Afbeelding: Google Earth, CC BY-SA

Het betekent dat op veel eilanden grotere zoogdieren zijn verdwenen. “De grotere soorten lijken over het algemeen kwetsbaarder, al varieert dit tussen verschillende soorten gewervelde en ongewervelde dieren,” schrijven de onderzoekers. “Zo blijken bijvoorbeeld bepaalde grote soorten bijen en vogels wijdverspreid terwijl bij kikkers juist het tegenovergestelde het geval is en we voornamelijk de kleinste soorten tegenkwamen.”

Diversiteit
Hoewel dammen dus schijnbaar groene stukken bos achterlaten, onthult de studie dat de natuur hier weinig mee kan. De eilanden zijn simpelweg te klein voor de meeste soorten om te gedijen. “Hoewel de Amazone beroemd is om zijn buitengewone diversiteit, viel het ons op dat de eilanden met name worden gedomineerd door generalisten (plant- en diersoorten die in zeer veel uiteenlopende biotopen kunnen worden aangetroffen, red.),” zo schrijven de onderzoekers. “De bosafhankelijke, specialistische soorten die op het vaste land leven, zijn op de grote eilanden bijna nergens meer te bekennen.”

Tropische ontwikkelingslanden zijn nog steeds vastbesloten om enorme waterkrachtcentrales te bouwen onder het mom van groene energie. Dit zal echter nieuwe landschappen fragmenteren, waardoor er mogelijk nog meer dieren dreigen te verdwijnen. De onderzoekers hopen dan ook dat de plannen voor de bouw van nieuwe dammen worden herzien. “Het zou voorkomen moeten worden dat toekomstige dammen grote stukken bos onder water zetten, zodat er veel kleinere eilandjes ontstaan,” aldus de onderzoekers. “Dit zou het verlies aan biodiversiteit tot een minimum beperken en ecosystemen helpen te blijven functioneren. Ten slotte zou er beter nagedacht moeten worden over de vraag of het afdammen van diverse, tropische rivieren in de wereld, met het verlies van biodiversiteit als gevolg, wel echt de moeite waard is.”

Bronmateriaal

"Hydropower dams induce widespread species extinctions across Amazonian forest islands" - University of East Anglia

"A dam built in the Amazon created thousands of ‘forest islands’ but they are too small to sustain most species" - The Conversation

Afbeelding bovenaan dit artikel: luoman van Getty Images Signature (via canva.com)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd