De langverwachte eerste resultaten zijn binnen. En ze zijn hoopgevend. Maar laten we niet te vroeg juichen. Want het vaccin moet zijn echte vuurdoop nog ondergaan.
Het vaccin AZD1222 roept een krachtige en tweevoudige immuunreactie op, zo schrijven onderzoekers vandaag in het blad The Lancet. Zo blijken proefpersonen die het vaccin toegediend kregen, binnen 14 dagen zogenoemde T-cellen aan te maken. Dit zijn witte bloedcellen die het SARS-CoV-2-virus aanvallen. En binnen 28 dagen werden er bovendien antistoffen aangemaakt die het virus daadwerkelijk neutraliseren en zo voorkomen dat het cellen kan infecteren.
Over het vaccin
Het vaccin AZD1222 (eerder ook wel ChAdOx1-nCov-19 genoemd) is ontwikkeld door onderzoekers van de universiteit Oxford. Het vaccin herbergt een onschadelijk, verzwakt adenovirus dat onder chimpansees verkoudheidsklachten veroorzaakt. Dit verzwakte virus doet dienst als zogenoemde ‘vector’. Dat betekent dat het een stukje van het coronavirus transporteert, met als doel een immuunreactie in het lichaam op te roepen. In dit geval transporteert het virus de genetische code die beschrijft hoe het kenmerkende spike-eiwit – te vinden aan de buitenzijde van SARS-CoV-2 – geproduceerd moet worden. Wanneer het vaccin de cellen in het lichaam binnendringt, gaan zij met behulp van deze genetische code de spike-eiwitten aanmaken. Het resulteert erin dat ons lichaam met deze (onschadelijke) spike-eiwitten geconfronteerd wordt en het immuunsysteem er een antwoord op kan formuleren. Dat antwoord komt van pas als iemand later in aanraking komt met het complete coronavirus. Omdat het immuunsysteem de spike-eiwitten – die het virus gebruikt om onze cellen binnen te dringen – al op de radar heeft, kan het hopelijk snel met SARS-CoV-2 afrekenen en een infectie voorkomen.
Op papier werkt het vaccin uitstekend. Maar is dat in de praktijk ook zo? Om dat uit te zoeken, zijn verschillende klinische studies gestart. Tijdens deze onderzoeken krijgen mensen het vaccin toegediend en wordt gekeken of het vaccin effectief en veilig is. De eerste fase van dit klinisch onderzoek startte al in april. Iets meer dan 1000 mensen namen aan het onderzoek deel. Een deel van de proefpersonen kreeg het nieuwe coronavaccin eenmalig toegediend. Een ander deel ontving een placebo. Ook was er een kleine groep – van zo’n tien proefpersonen – die het nieuwe coronavaccin twee keer ontving. En de voorlopige resultaten van dit onderzoek zijn nu dus bekend.
Resultaten
Het vaccin blijkt een tweevoudige immuunreactie te genereren, die het sterkst is onder proefpersonen die het vaccin tweemaal toegediend kregen. “Dat wijst erop dat dit een goede vaccinatie-strategie kan zijn,” aldus onderzoeker Andrew Pollard. Verder wijzen de eerste resultaten uit dat het vaccin geen ernstige bijwerkingen kent. “We voelen ons bemoedigd door de voorlopige data (…) die aantonen dat AZD1222 in staat is om in de strijd tegen SARS-CoV-2 snel antistoffen en T-cellen te genereren,” merkt Mene Pangalos, verbonden aan AStraZeneca op. “Hoewel er nog meer werk verzet moet worden, geven de data van vandaag ons meer vertrouwen dat het vaccin zal werken en stellen ze ons in staat om onze plannen om het vaccin op grote schaal te gaan maken en op eerlijke wijze wereldwijd toegankelijk te maken voort te zetten.”
Volgende fase
Na deze eerste veelbelovende resultaten is het tijd voor de volgende fase van klinisch onderzoek, waarbij nog meer mensen het vaccin krijgen toegediend. In Groot-Brittannië willen de onderzoekers hiertoe meer dan 10.000 proefpersonen verzamelen, waaronder ook een kleine groep kinderen. Daarnaast wordt het vaccin ook in Zuid-Afrika onder een grote groep mensen verspreid. Verder vinden ook in de zwaargetroffen VS en Brazilië klinische studies plaats. Tijdens deze tweede en derde fase van klinisch onderzoek moet niet alleen nogmaals blijken of het vaccin veilig is (en dus geen ernstige bijwerkingen heeft). Er wordt ook nog eens kritisch gekeken naar de effectiviteit van het vaccin. Dat doet men niet alleen door te kijken naar de aanmaak van antistoffen en T-cellen, maar ook door heel concreet te kijken of het aantal besmettingen onder mensen die het vaccin toegediend krijgen significant lager ligt dan onder mensen die een placebo ingespoten kregen. Dat laatste is heel belangrijk. Want uiteindelijk wil je natuurlijk weten of het vaccin daadwerkelijk in staat is om infectie door SARS-CoV-2 te voorkomen.
Verschillen
Om daar met zekerheid iets over te kunnen zeggen, wil je eigenlijk behoorlijke verschillen zien tussen de groep die gevaccineerd is en de groep die een placebo ontving (de zogenoemde controlegroep). Maar die verschillen kunnen zich alleen gaan aftekenen, als behoorlijk wat mensen in beide groepen het virus in hun dagelijks leven tegenkomen. Hoelang het duurt voor men de benodigde data verzameld heeft, is dan ook sterk afhankelijk van hoe snel het virus zich verspreidt. “Als het zich snel blijft verspreiden, kunnen we binnen een paar maanden voldoende data verzamelen om vast te stellen of het vaccin werkt,” zo is op de site van de University of Oxford te lezen. “Maar als de besmettingen afnemen, kan het langer gaan duren.” Om de dataverzameling hoe dan ook op gang te houden, probeert men daarom juist mensen die een verhoogde kans hebben op besmetting – denk aan zorgmedewerkers – aan het klinisch onderzoek deel te laten nemen.
Grote belangstelling
Mochten de vervolgonderzoeken ook allemaal positief zijn, dan verwachten de onderzoekers het vaccin vrij snel op de markt te kunnen brengen. Ze slaan daartoe de handen ineen met het farmaceutische bedrijf AstraZeneca. Het doel is om het vaccin zo snel mogelijk beschikbaar te maken en voldoende vaccins te produceren om de gehele Britse bevolking te kunnen vaccineren. Maar ook buiten de Britse grenzen is er grote belangstelling voor het vaccin. Zo bestelde Nederland – samen met Italië, Duitsland en Frankrijk – eerder al 400 miljoen exemplaren van het vaccin (hoewel de werking ervan dus nog niet bewezen is).
Eind dit jaar?
Eerder lieten de onderzoekers weten dat het vaccin wellicht eind dit jaar al beschikbaar is. Maar of we echt zo snel een bewezen veilig en effectief coronavaccin mogen verwachten, blijft afwachten. Het vereist namelijk dat zowel de eerste, tweede als derde fase van het klinisch onderzoek uitwijzen dat het vaccin volkomen veilig en effectief is. En zoals gezegd kan met name de laatste fase – waarin bewezen moet worden dat het vaccin een infectie kan voorkomen – behoorlijk tijdrovend zijn. Wellicht kan deze fase wat versneld worden door gebruik te maken van zogenoemde challenge trials. Hierbij wacht men niet tot proefpersonen besmet raken met het virus, maar worden zij – nadat een deel van de proefpersonen is gevaccineerd – opzettelijk met het virus besmet. Meer dan 100 wetenschappers – waaronder Adrian Hill, één van de leiders van het onderzoeksteam dat AZD1222 ontwikkelt en test – stelden vorige week dat deze aanpak in deze coronacrisis moet worden omarmd om zo snel mogelijk een vaccin te verkrijgen en zoveel mogelijk mensenlevens te redden.
Andere vaccins
Niet alleen aan de University of Oxford wordt alles op alles gezet om een coronavaccin te ontwikkelen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn er nu 163 coronavaccins in ontwikkeling. 23 daarvan worden reeds daadwerkelijk op mensen getest. En drie daarvan zijn bezig met de derde en laatste fase van klinisch onderzoek of staan op het punt om deze fase aan te vangen. Het gaat dan naast het aan de universiteit van Oxford ontwikkelde AZD1222 om het Amerikaanse mRNA-1273 en een Chinees vaccin.
Ondertussen raast het coronavirus SARS-CoV-2 verder. Inmiddels zijn wereldwijd meer dan 14,5 miljoen mensen besmet geraakt en meer dan 606.000 mensen door toedoen van het virus overleden. Het hardst getroffen zijn de Verenigde Staten (meer dan 3,7 miljoen bewezen besmettingen), Brazilië (meer dan 2 miljoen bewezen besmettingen) en India (meer dan 1,1 miljoen bewezen besmettingen). Tegelijkertijd zien we in landen die het virus onder controle leken te hebben, in het licht van allerhande versoepelingen, weer nieuwe virusuitbraken ontstaan. Het maakt opnieuw duidelijk dat een vaccin de enige manier is om dit virus er voorgoed onder te krijgen. Of AZD1222 het vaccin is waar we allemaal op zitten te wachten? Dat weten we echt pas als tijdens de derde fase van klinisch onderzoek bewezen is dat het vaccin veilig is en daadwerkelijk in staat is om een virusinfectie te dwarsbomen.
