Klimaatbeleid om de landbouw minder vervuilend te maken is reuze belangrijk om te zorgen dat de aarde niet verder opwarmt. Het pakt alleen – net als de hele klimaatcrisis – een stuk slechter uit voor arme landen dan voor rijke landen, blijkt uit nieuw onderzoek dat deze week in Nature verscheen.
Boeren krijgen een bepaald deel van de prijs van een product in de winkel, net als bijvoorbeeld de supermarkt, de groothandel of de fabriek. “In landen met een hoog inkomen zoals de VS of Duitsland krijgen boeren minder dan een kwart van deze prijs, vergeleken met meer dan 70 procent in Afrika ten zuiden van de Sahara, waar landbouwkosten een groter deel van de voedselprijzen uitmaken”, zegt hoofdonderzoeker David Meng-Chuen Chen van het Potsdam Institute for Climate Impact Research (PIK). “Dit maakt duidelijk hoe verschillend voedselsystemen functioneren in verschillende regio’s.”
Het landbouwaandeel
De onderzoekers voorspellen dat naarmate economieën zich verder ontwikkelen en voedselsystemen industrialiseren, boeren een steeds kleiner deel van de consumentenbestedingen ontvangen, een maatstaf bekend als het ‘landbouwaandeel’ van de voedseldollar.
“In rijke landen kopen we steeds meer verwerkte producten zoals brood, kaas of snoep waarbij grondstoffen slechts een klein deel van de kosten uitmaken”, voegt onderzoeker Benjamin Bodirsky van PIK toe. “Het grootste deel van de prijs gaat op aan verwerking, retail, marketing en transport. Dit betekent ook dat consumenten weinig last hebben van schommelingen in landbouwprijzen veroorzaakt door klimaatbeleid zoals belastingen op vervuiling of beperkingen op landuitbreiding, maar het maakt eveneens duidelijk hoe weinig boeren daadwerkelijk verdienen.”
Voedselprijzen in meer dan honderd landen
Om tot deze conclusies te komen, beoordeelden de wetenschappers de onderdelen van de voedselprijs in 136 landen en 11 voedselgroepen. Ze bestudeerden prijzen van voedsel dat zowel thuis als buitenshuis wordt geconsumeerd. “De meeste modellen stoppen bij landbouwkosten, maar wij gingen helemaal tot aan de supermarkt en zelfs het restaurant of de kantine”, zegt Chen. Door de hele voedselwaardeketen te analyseren, ontstaan ook nieuwe inzichten in hoe klimaatbeleid consumenten beïnvloedt. “Klimaatbeleid gericht op het verminderen van uitstoot in de landbouw roept vaak zorgen op over stijgende voedselprijzen, vooral voor consumenten. Onze analyse laat zien dat lange toeleveringsketens van moderne voedselsystemen consumentenprijzen afschermen van drastische verhogingen, vooral in rijkere landen”, legt Chen uit.
Een interessant gegeven: veel Nederlanders zijn maar wat bang dat door klimaatbeleid om boeren wat minder vervuilend te maken hun pak melk een paar duppies duurder wordt, maar daar hoeven ze dus niet voor te vrezen. In arme landen zijn de prijsstijgingen voor de mensen veel groter. “Zelfs met zeer ambitieus klimaatbeleid waarbij hoge broeikasgasprijzen gelden voor landbouwactiviteiten is de impact op consumentenprijzen tegen 2050 veel kleiner in rijkere landen”, zegt Bodirsky.
Groot verschil tussen rijk en arm
Om precies te zijn stijgen de voedselprijzen in rijke landen met 25 procent, zelfs als de producentenprijzen 2,73 keer hoger liggen tegen 2050. Daarentegen nemen in landen met lagere inkomens de voedselprijzen met een factor 2,45 toe, terwijl de producentenprijzen stijgen met een factor 3,3. Je kunt begrijpen dat het dan voor mensen in arme landen wel heel lastig wordt om hun voedsel te kunnen betalen, dus terwijl de klimaatcrisis vooral is veroorzaakt door het rijke Westen draaien mensen in armere landen ook op dit vlak op voor de kosten.
Maar er is een oplossing. Volgens een eerdere studie van PIK kunnen huishoudens in armere landen er netto zelfs op vooruitgaan als de voedselprijzen stijgen, zolang de inkomsten van koolstofbeprijzing worden besteed aan het steunen van mensen met lage inkomens.
Mislukte oogsten zijn erger
“Klimaatbeleid kan op korte termijn uitdagend zijn voor consumenten, boeren en voedselproducenten, maar het is essentieel voor het veiligstellen van landbouw en voedselsystemen op de lange termijn”, zegt onderzoeker Hermann Lotze-Campen. “Zonder ambitieus klimaatbeleid en de reductie van CO2-uitstoot drijven de waarschijnlijk veel grotere effecten van klimaatverandering, zoals mislukte oogsten en verstoringen in de toeleveringsketen, de voedselprijzen nog hoger op. Klimaatbeleid moet zo worden ontworpen dat producenten en consumenten soepel kunnen overschakelen, denk aan eerlijke koolstofbeprijzing, financiële steun voor kwetsbare regio’s en bevolkingsgroepen, en investeringen in duurzame landbouwpraktijken.”
