DNA werpt nieuw licht op afkomst en gezondheid van Ludwig van Beethoven, maar laat dé grote vraag onbeantwoord

Uit het onderzoek blijkt dat de geprezen componist genetisch een grotere kans op leverziekte had en besmet was met het Hepatitis B-virus. Maar waarom de Duitse virtuoos doof werd, blijft in nevelen gehuld.

Ludwig van Beethoven is zonder twijfel één van de beroemdste componisten aller tijden. Zijn muziekstukken (zoals de Für Elise en de Negende Symfonie) zijn zelfs voor hen die zich weinig in klassieke muziek interesseren, te herkennen. Bovendien weet ook bijna iedereen wel dat de componist langzaam doof werd. In een nieuwe studie hebben onderzoekers het genoom van Beethoven bestudeerd, op zoek naar aanwijzingen over zijn gezondheid. Want ondanks vele discussies, was het tot op heden nog altijd onduidelijk welke kwalen hem uiteindelijk fataal werden – en waaróm de invloedrijke componist eigenlijk zijn gehoor verloor.

Vijf haarlokken
In de studie bogen onderzoekers zich over het DNA van Beethoven, afkomstig uit vijf goed bewaard gebleven haarlokken. De haarlokken dateren allemaal uit de laatste zeven jaar van zijn leven. “Ons primaire doel was om licht te werpen op de gezondheidsproblemen van Beethoven, waaronder het beroemde progressieve gehoorverlies wat er uiteindelijk toe leidde dat de componist in 1818 zo goed als doof was,” vertelt onderzoeker Johannes Krause.

Eén van de geverifieerde haarlokken van Beethoven, gebruikt in de huidige studie. Afbeelding: Ira F. Brilliant Center for Beethoven Studies, San Jose State University

Gezondheidsproblemen
In de laatste jaren van Beethovens leven kwakkelde hij ernstig met zijn gezondheid. Enerzijds had dit te maken met zijn slechthorendheid. Daarnaast is het bekend dat de componist vaak last had van zijn maag en darmen; klachten die in de loop van de tijd verergerden. Bovendien kreeg de componist geelzucht, een symptoom van een leveraandoening. Beethoven stierf uiteindelijk op 56-jarige leeftijd. Een leverkwaal (cirrose) mede veroorzaakt door overmatig drankgebruik, wordt al langer gezien als de meest waarschijnlijke doodsoorzaak.

Genoom
Nadat de onderzoekers zich over het genoom hadden gebogen, komen ze helaas met een wat teleurstellende mededeling. Zo blijft helaas dé grote vraag onbeantwoord. Het team van wetenschappers kon namelijk geen definitieve oorzaak voor Beethovens doofheid vinden. Ze ontdekten echter wel significante genetische risicofactoren voor leverziekte. Daarnaast vonden ze bewijs van een infectie met het hepatitis B-virus in de maanden voorafgaand aan Beethovens dood.

Doofheid
Ondertussen zijn er al meerdere mogelijke oorzaken voor zijn doofheid geopperd. Analyse van de haarmonsters bracht echter geen eenduidige, genetische oorzaak aan het licht. Toch houden de onderzoekers een slag om de arm. “Ondanks dat we geen duidelijke, genetische verklaring voor het gehoorverlies hebben gevonden, kan dit scenario ook niet helemaal worden uitgesloten,” zo onderstreept onderzoeker Alex Schmidt. De hoop is dat dit mogelijk over enkele jaren verder kan worden verduidelijkt. “De technieken voor het sequencen van genomen verbeteren gestaag,” legt Schmidt uit. “Het is daarom goed mogelijk dat het genoom van Beethoven in de toekomst meer aanwijzingen zal prijsgeven over de oorzaak van zijn doofheid.”

Leverziekte en hepatitis B
De onderzoekers konden in Beethovens genoom ook geen verklaring vinden voor zijn gastro-intestinale problemen. Wel stellen ze dat een overgevoeligheid voor gluten en lactose-intolerantie hoogst onwaarschijnlijk zijn. Volgens sommigen leed Beethoven mogelijk aan het prikkelbare darmsyndroom. Maar na analyse van het DNA verbannen de onderzoekers ook deze theorie naar het rijk der fabelen. In plaats daarvan ontdekten ze dat de componist genetisch vatbaar was voor een leveraandoening. Daarnaast suggereren ze dat de hepatitis B-infectie mogelijk de oorzaak was van de ernstige leverziekte van de componist, verergerd door zijn alcoholgebruik en het verhoogde genetisch risico.

Doodsoorzaak
Wat de Duitse virtuoos uiteindelijk fataal werd? Waarschijnlijk een mengelmoes van verschillende aandoeningen die elkaar versterkten. “We kunnen niet met zekerheid zeggen waaraan Beethoven is overleden, maar we kunnen nu in ieder geval wel de aanwezigheid van een aanzienlijk erfelijk risico en een infectie met het hepatitis B-virus bevestigen,” zegt onderzoekers Johannes Krause. “We kunnen ook verschillende andere minder plausibele genetische oorzaken elimineren.” Het team stelt dat de genetische aanleg voor leverziekte, de hepatitis B-infectie en zijn overmatige alcoholgebruik mogelijk tot zijn dood leidde. “We weten tegenwoordig dat grote hoeveelheden alcohol schadelijk zijn voor de lever,” zegt onderzoeker Tristan Begg. “Als Beethoven inderdaad gedurende een lange periode veel dronk, zou dit samen met zijn genetische aanleg een mogelijke verklaring voor de cirrose kunnen zijn.”

Loodvergiftiging
In het verleden is gespeculeerd dat de kwellingen in Beethovens leven (waaronder zijn doofheid) door een loodvergiftiging kunnen worden verklaard. Maar ook die theorie kan nu de prullenbak in. Eerdere analyses die suggereerden dan Beethoven loodvergiftiging had, bleken namelijk gebaseerd op een haarmonster dat helemaal niet van Beethoven afkomstig is. In plaats daarvan behoorde deze haarlok toe aan een vrouw. Toekomstige studies die testen op lood, opiaten en kwik zullen dus opnieuw met de geverifieerde vijf haarlokken moeten worden gedaan, zo benadrukken de onderzoekers.

Zoals zo vaak gebeurt wanneer DNA wordt geanalyseerd, stuitten de onderzoekers ook nu op een verrassing. Het Y-chromosoom van Beethoven komt namelijk niet overeen met dat van levende familieleden in België, die dezelfde achternaam dragen en, op basis van genealogische gegevens, een gemeenschappelijke voorouder delen met de vaderlijke lijn van Beethoven.

Buitenechtelijk kind
Deze bevinding wijst op een buitenechtelijke ‘gebeurtenis’ in de directe vaderlijke lijn van Beethoven, zo veronderstellen de onderzoekers. Hoewel er eerder twijfel was gerezen over het vaderschap van Beethovens vader vanwege het ontbreken van een doopakte, konden onderzoekers niet bepalen in welke generatie deze gebeurtenis had plaatsgevonden. “De nieuwe resultaten suggereren dat er een buitenechtelijk kind is geboren ergens tussen de geboorte van Hendrik van Beethoven in Kampenhout, België in 1572 en de geboorte van Ludwig van Beethoven zeven generaties later in 1770, in Bonn, Duitsland,” concludeert Begg.

Al met al onthult de nieuwe analyse van het genoom van Beethoven interessante aanwijzingen over de gezondheid en de familiegeschiedenis van de geprezen componist. Het onderzoek onthult belangrijke informatie over zijn gezondheid, maar stelt tegelijkertijd ook nieuwe vragen over zijn afkomst en doodsoorzaak. En dus is hiermee nog niet het laatste woord gezegd. Toekomstige studies van Beethovens haarlokken kunnen mogelijk ontraadselen wanneer hij met hepatitis B besmet raakte. Ondertussen kunnen meer studies naar naaste familieleden hopelijk de precieze familiebanden verder verduidelijken.

Bronmateriaal

"Beethoven’s genome offers clues to composer’s health and family history" - University of Cambridge (via EurekAlert)
"Ludwig von Beethoven’s genome sheds light on chronic health problems and cause of death" - Cell Press (via EurekAlert)
Afbeelding bovenaan dit artikel: chrisdorney van Getty Images (via canva.com)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd