Lang werd gedacht dat bonobo’s misschien immuun waren voor infectie. Maar nu blijkt dat ook zij, net als mensen, malaria onder de leden kunnen krijgen – en er ziek van worden.
Malaria is een levensbedreigende ziekte en het grootste gezondheidsprobleem ter wereld. Jaarlijks maakt de parasiet wereldwijd nog altijd bijna een half miljoen dodelijke slachtoffers. De ziekte wordt veroorzaakt door de parasiet Plasmodium falciparum die door muggen op mensen kan worden overgebracht. Of ook mensapen er ernstig ziek door worden – en hoe dodelijk het voor hen is – weten we eigenlijk niet. En dat terwijl dit best weleens belangrijk zou kunnen zijn om de ziekte bij mensen te beheersen.
Symptomen
Wanneer iemand malaria opdoet, beginnen de symptomen vaak mild. Denk aan koorts, hoofdpijn en koude rillingen. Toch kan een malaria-infectie binnen 24 uur al dodelijk zijn. Hoe de ziekte zich bij mensapen ontvouwt, is zoals gezegd minder bekend. “We hebben nog niet echt een goed beeld van de symptomen en de sterftekans,” zegt onderzoeker Emily Wroblewski. “Het aantal besmette dieren in gevangenschap dat ziektesymptomen vertoonde, is beperkt gebleven. Soms krijgen ze koorts en andere symptomen die op een infectie wijzen, maar soms ook niet. En bij wilde mensapen is dit nog lastiger aan het licht te brengen.”
Twaalf soorten
Dat ook chimpansees en gorilla’s de ziekte niet bespaard blijft, is bekend. Zo hebben wetenschappers DNA afkomstig van malariaparasieten in de poep aangetroffen. In feite herbergen deze Afrikaanse mensapen twaalf verschillende Plasmodium-soorten, waarvan er zeven nauw verwant zijn aan de menselijke parasiet die ongeveer 95 procent van de menselijke sterfgevallen veroorzaakt (de eerder genoemde Plasmodium falciparum).
Ontsnapt
De bonobo is echter een vreemde eend in de bijt. Zo wist deze mensaap, op twee plekken na, aan een infectie te ontsnappen. Dat is opmerkelijk, omdat in de gebieden waar bonobo’s leven, wel veel malariaparasieten voorkomen. Betekent dit dat de bonobo’s hier op de één of andere manier immuun zijn?
Vergelijken
Omdat er blijkbaar zowel populaties zijn die wel of niet malaria krijgen, besloten onderzoekers in een nieuwe studie beide groepen met elkaar te vergelijken. Dit verschil geeft onderzoekers namelijk de kans om te proberen enkele basisfeiten te achterhalen over hoe malaria de gezondheid en sterfte van mensapen beïnvloedt. Het team verzamelde daarom DNA, geëxtraheerd uit uitwerpselen, van zowel geïnfecteerde populaties – waar 38 procent van de bonobo’s malariaparasieten in hun poep had – als niet-geïnfecteerde bonobo’s die in tien andere gebieden in de Democratische Republiek Congo leven.
Immuungenen
De onderzoekers ontdekten dat bonobo’s die in de gebieden leven waar malaria-infecties zijn gevonden, vaker een bepaalde variant van een immuungen (Papa-B genaamd) dragen. Deze variant lijkt sterk op een menselijke variant (HLA-B*53). En dat is opvallend. HLA-B*53 komt namelijk vooral voor bij mensen die beter beschermd zijn tegen malaria. Het betekent dat deze bonobo’s mogelijk een vergelijkbaar afweermechanisme hebben. “Er bestaat mogelijk een selectief voordeel voor hen die deze beschermende variant dragen,” legt Wroblewski uit. “Zij hebben meer kans om een malaria-infectie te overleven en zich voort te planten, waardoor die variant in frequentie toeneemt.”
Ziek
Daarentegen vonden de onderzoekers het immuungen Papa-B niet terug in de zogenaamd ‘immune’ groep bonobo’s. En dat betekent dat deze dieren waarschijnlijk verre van beschermd zijn tegen de ziekte. “Het suggereert dat deze groep eerder aan een infectie overlijdt of zich minder goed voortplant,” zegt Wroblewski. “De verschillen tussen de bonobo-populaties vormen het eerste bewijs – zij het indirect – dat ook deze wilde mensaap malaria kan krijgen en er ziek van wordt.”
Bedreiging
Het betekent dat malaria ook de bonobo treft. Hoe ziek deze mensaap overigens van een infectie wordt, zullen toekomstige studies moeten uitwijzen. “Het is belangrijk om dit beter te begrijpen, omdat dit een bedreigde diersoort is,” onderstreept Wroblewski. “Ziektes vormen dan ook een belangrijke bedreiging, aangezien bonobo’s steeds meer onder druk staan door menselijke activiteiten.”
Dat bovendien het ontdekte immuungen Papa-B van de bonobo zo sterk lijkt op de HLA-B*53-variant van mensen, is opvallend. “Dit is opmerkelijk, omdat deze immuungenen zeer snel evolueren terwijl ze proberen de snel evoluerende ziekteverwekkers bij te houden,” zegt Wroblewski. “Hierdoor is het eigenlijk heel ongebruikelijk om een vergelijkbaar patroon tussen twee naaste verwanten te vinden.” De volgende stap is om te onderzoeken hoe deze specifieke immuungen-variant beschermt – zowel bij bonobo’s als bij mensen. Dat zou namelijk kunnen leiden tot verbeterde behandelplannen of zelfs een effectief vaccin.
