Het zwarte stipje is namelijk OSIRIS-REx – een ruimtesonde van NASA. En aan boord van de sonde bevindt zich materiaal afkomstig van de planetoïde Bennu. OSIRIS-REx bemonsterde de planetoïde in 2020 en levert het verzamelde materiaal – als alles goed gaat – zondag netjes op aarde af.
Dat komt allemaal best nauw: het is de bedoeling dat de capsule met het buitenaardse materiaal landt in een zorgvuldig daarvoor uitgekozen, 650 km2 groot, gebied ten zuidwesten van Salt Lake City. Daar zullen speciaal daarvoor getrainde wetenschappers het materiaal zo snel mogelijk veiligstellen. De capsule zal vervolgens worden overgebracht naar NASA’s Johnson Space Center. Daar wordt het materiaal dan in een zogenoemde clean room – om contaminatie door aardse (organische) materialen te voorkomen – uit de capsule gehaald en in kleine porties opgedeeld. Die porties worden vervolgens verdeeld onder meer dan 200 wetenschappers in meer dan 35 verschillende onderzoeksinstituten wereldwijd. Aan hen de eer om aan de hand van het materiaal enkele grote geheimen van Bennu, maar ook omtrent ons zonnestelsel en zelfs onze eigen aanwezigheid hier op aarde, te ontrafelen (zie kader).
Bennu is een stokoude planetoïde, die nog stamt uit de kinderjaren van ons zonnestelsel en sinds die tijd in ieder geval qua samenstelling weinig veranderd is. De verwachting is dan ook dat de planetoïde – of het materiaal dat daarvan afkomstig is – ons onder meer meer kan vertellen over de omstandigheden waaronder de planeten in ons zonnestelsel het levenslicht zagen. “Planetoïden zijn de relieken van het vroege zonnestelsel,” stelt onderzoeker Michelle Thompson, die het materiaal dat OSIRIS-REx straks naar huis brengt, als één van de eersten hoopt te bestuderen. “Het zijn een soort tijdcapsules. We kunnen ze gebruiken om de oorsprong van ons zonnestelsel te bestuderen.” Maar dat niet alleen. Want de verwachting is dat Bennu ons ook kan helpen om de oorsprong van het leven op aarde beter te gaan begrijpen. Aangenomen wordt namelijk dat planetoïden cruciale ingrediënten voor leven – zoals organische materialen en water – op planeten zoals de aarde hebben afgezet. Simpelweg door op die planeten in te slaan. En zo hebben ze mogelijk in ieder geval op de aarde een cruciale rol gespeeld in het ontstaan van leven – en dus ook het ontstaan van jou. “Door te kijken naar de organische moleculen van Bennu, krijgen we een beter beeld van wat voor soort moleculen planetoïden op de jonge aarde kunnen hebben afgezet,” stelt Thompson.
Grammen
Wetenschappers hopen dankzij het materiaal dat OSIRIS-REx zondag op aarde afgeeft, dus een schat aan informatie te verkrijgen. Hoeveel van dat buitenaardse materiaal ze daartoe precies in de schoot geworpen krijgen, is nog onduidelijk. Het doel van OSIRIS-REx was om 60 gram materiaal te verzamelen. De sonde daalde daarvoor in 2020 naar het oppervlak van Bennu af, verstoorde het oppervlak en zoog loskomend materiaal op (zie ook het filmpje hieronder).
Afgaand op camerabeelden, is de verwachting dat OSIRIS-REx tijdens het bemonsteren van Bennu meer dan 60 gram materiaal heeft kunnen verzamelen. NASA schat zelfs dat het om zo’n 250 gram (+/- 101 gram) gaat.
Landing
OSIRIS-REx zal de capsule met het materiaal zondag boven het aardoppervlak loslaten. Wanneer de capsule de aardatmosfeer binnendringt, zal deze een snelheid van zo’n 12,36 kilometer per seconde hebben! Met behulp van een parachute wordt de capsule echter zodanig afgeremd dat deze rond 17.00 uur (Nederlandse tijd) hopelijk een relatief zachte landing maakt.
Op doorreis
OSIRIS-REx daalt overigens zelf niet af naar het aardoppervlak, maar reist door. De sonde heeft namelijk een nieuwe bestemming gekregen en zet zondag koers naar de tot voor kort nog zeer gevaarlijk geachte planetoïde Apophis. Vanaf dat moment heeft de missie ook een iets andere naam: OSIRIS-APEX, waarbij APEX staat voor Apophis Explorer. De reis naar Apophis duurt overigens nog lang; pas in 2029 zal de sonde bij de planetoïde arriveren.
Hayabusa en Hayabusa2
Maar eerst dus de rendez-vous met aarde om dat materiaal van Bennu af te geven. Hoewel het zeker bijzonder is dat een sonde materiaal afkomstig van een planetoïde op aarde aflevert, is het zeker niet de eerste keer. Eerder bracht de Japanse sonde Hayabusa al een heel klein beetje materiaal van planetoïde Itokawa naar de aarde. En ook de opvolger daarvan – Hayabusa2 – leverde in 2020 wat materiaal op aarde af. Dat materiaal – zo’n 5 gram – was afkomstig van de planetoïde Ryugu. De Japanners stonden zo’n 10 procent van dat materiaal aan NASA af voor onderzoek. En NASA hoopt binnenkort zo’n 0,5 procent van het materiaal dat op Bennu is vergaard aan de Japanse ruimtevaartorganisatie af te staan.
Nieuwe inzichten
Hoewel we dankzij het materiaal naar verwachting een veel beter begrip zullen krijgen van Bennu en de geschiedenis van ons zonnestelsel, moet vermeld worden dat we dankzij de observaties van OSIRIS-REx – die bijna twee jaar rond Bennu cirkelde – ook al veel over de ruimtesteen te weten zijn gekomen. Zo bleek Bennu bijvoorbeeld een verrassende vorm te hebben: de steen doet veel denken aan een ouderwetse tol (grappig genoeg wees de Japanse Hayabusa2-missie uit dat dat ook voor Ryugu geldt). Daarnaast zijn er aanwijzingen gevonden dat Bennu ooit deel uitmaakte van een veel grotere planetoïde, waarop vloeibaar water aanwezig was. Ook zijn koolstofdragende organische materialen aan het oppervlak van Bennu ontdekt. Ook zeer verrassend: toen OSIRIS-REx Bennu bemonsterde, ondervond deze bijna geen weerstand, maar zakte zo in het oppervlak weg. De deeltjes waaruit het oppervlak bestaat blijken zo los te liggen en nauwelijks aan elkaar te hechten dat ze zich samen meer gedragen als een vloeistof dan een vaste stof. Als je voet op Bennu zou kunnen zetten, zou je waarschijnlijk dan ook zo wegzakken. Een beetje alsof je in een ballenbak stapt, aldus NASA. Verder konden onderzoekers op basis van de waarnemingen van OSIRIS-REx ook de baan van Bennu vrij nauwkeurig vaststellen. Dat laatste is belangrijk, omdat Bennu te boek staat als potentieel gevaarlijk. Afgaand op de baan van Bennu bleek de kans op een inslag op aarde overigens wel wat kleiner dan gedacht: astronomen schatten dat er een kans van 1 op 1750 (ongeveer 0,037 procent) is dat de planetoïde tussen nu en 2300 jaar in botsing komt met de aarde. En de komende 100 jaar hebben we in ieder geval niets van Bennu te vrezen.
Het is zomaar een greep uit de informatie die we dankzij OSIRIS-REx over Bennu hebben. En de komende jaren – en decennia zelfs – komt daar dankzij grondige analyses van het monster dat zondag op aarde landt, ongetwijfeld nog veel meer informatie bij. Word vervolgd dus!
