Simone Biles is er niks bij, de bolvormige springstaart maakt met het grootste gemak een 60-voudige (!) achterwaartse salto. Een nieuwe studie gaat voor het eerst echt diep in op het bizarre springvermogen van de piepkleine zespoot.
De Dicyrtomina minuta, zoals het insect officieel heet, is een bijzonder beestje. Het is slechts een paar millimeter lang. Het vliegt niet, bijt niet en steekt niet, maar één ding kan het dus wel heel goed: springen. In no time draait het diertje meer dan zestig keer zijn lichaam in de lengte rond. Dit is ook tegelijk zijn enige plan om aan roofdieren te ontsnappen. En dat is effectiever dan je misschien denkt. Als hij wegspringt, lijkt hij namelijk te verdwijnen.
“Als bolvormige springstaarten springen, maken ze niet gewoon een sprong op en neer, ze draaien eindeloos door de lucht”, zegt bioloog Adrian Smith van de North Carolina State University. “Dus natuurlijk wilde ik weten hoe ze dat doen.”
Gewoon in je achtertuin
De bolvormige springstaarten vinden, was nog het makkelijkste deel van de studie. Ze zijn namelijk overal om ons heen. De exemplaren in dit onderzoek zijn meestal actief van december tot maart. Smith vond zijn proefpersonen door bladafval uit zijn eigen achtertuin te zeven.
Het volgende deel bleek een stuk ingewikkelder. “Bolvormige springstaarten springen zo snel dat je het niet in real-time kunt zien”, vertelt Smith. “Als je probeert de sprong te filmen met een gewone camera, zie je de springstaart in één frame, en dan verdwijnt hij. Als je goed naar de foto kijkt, kun je vage dampsporen zien waar hij door het ene frame heen draaide.”
Smith loste dat probleem op door camera’s te gebruiken die 40.000 frames per seconde opnemen. Hij spoorde de springstaarten aan om te springen door er licht op te schijnen of ze voorzichtig aan te raken met een penseel. Vervolgens keek hij hoe ze wegsprongen, hoe snel en ver ze gingen, en hoe ze landden.
De furca
Bolvormige springstaarten gebruiken niet zoals je zou verwachten hun poten om te springen. Zo komen wij mensen en veel andere dieren immers van de grond. De springstaarten hebben daar echter een ander lichaamsdeel voor: een aanhangsel dat we furcula of furca noemen, een soort vorkbeen. Dit zit onder hun achterlijf gevouwen en is aan het uiteinde ietwat gevorkt qua structuur. Als de dieren springen, klapt de furca naar beneden en duwen ze de gevorkte punt tegen de grond, waardoor ze als het ware worden gelanceerd. Het gevolg: een heleboel supersnelle, achterwaartse salto’s.
Hoe snel ze precies zijn? “Het kost een bolvormige springstaart slechts een duizendste van een seconde om een achterwaartse salto van de grond te maken en ze kunnen een pieksnelheid van 368 rotaties per seconde bereiken”, legt Smith uit. “Tijdens een sprong versnellen ze met ongeveer dezelfde snelheid als een vlo, maar daarnaast draaien ze ook nog rond. Geen enkel ander dier op aarde maakt sneller een achterwaartse salto dan een bolvormige springstaart.”
Ontsnappen aan gevaar
De diertjes konden zichzelf ook meer dan 60 millimeter de lucht in lanceren, ongeveer 60 keer hun eigen lichaamslengte dus. En in de meeste gevallen gingen ze achteruit. “Ze kunnen net iets anders springen en dan een beetje zijwaarts gaan, maar vanaf een vlak oppervlak gaan ze meestal recht omhoog en draaien ze achterwaarts, nooit voorwaarts”, verklaart medeonderzoeker Jacob Harrison van het Georgia Institute of Technology. “Hun onvermogen om vooruit te springen was voor ons een aanwijzing dat de sprong vooral een manier is om aan gevaar te ontsnappen, in plaats van een vorm van voortbewegen.”
Harde landing
We hebben het nu vooral over de indrukwekkende sprongen gehad, maar iedereen die Simone Biles weleens heeft zien springen, weet: de landing is minstens even belangrijk. De onderzoekers beschrijven twee manieren om te landen: ongecontroleerd of juist stevig en direct. De bolvormige springstaarten hebben een kleverige gevorkte buis die ze uit hun lichaam kunnen duwen om zich aan een oppervlak vast te grijpen en zo meteen tot stilstand te komen, maar de onderzoekers zagen dat stuiteren en tuimelen om zo langzaam te landen even vaak voorkwam.
“Dit is de eerste keer dat er een volledige beschrijving is gemaakt van de springprestaties van de bolvormige springstaart, en wat ze kunnen is ongelooflijk spectaculair”, aldus Smith. “Het is een geweldig voorbeeld van hoe we bijzondere en nog grotendeels onbekende diertjes kunnen vinden die overal om ons heen leven.”
